జాషువా సాహిత్యంలో శిశువు, కులం – మతం సామాజిక దృష్టి

[box type=’note’ fontsize=’16’] “జాషువా కవితలో పదాలు, భావాలు చిటికెనవ్రేలు పుచ్చుకొని సిగ్గుగా స్నిగ్థంగా ముగ్థంగా నడిచి వచ్చే జవరాళ్ళలా ఉంటాయి” అంటూ జాషువా సాహిత్యంలో శిశువు , కులం – మతం సామాజిక దృష్టి గురించి వివరిస్తున్నారు దాసరి సుబ్రహ్మణ్యం ఈ వ్యాసంలో. [/box]

[dropcap]ఆ[/dropcap]ధునిక తెలుగు కవుల్లో ప్రముఖ స్థానం పొందిన కవి గుర్రం జాషువా. సమకాలీన కవిత్వ ఒరవడియైన భావకవిత్వరీతి నుండి పక్కకు జరిగి, సామాజిక ప్రయోజనం ఆశించి రచనలు చేసారు. సాటి సంప్రదాయ కవులంతా ప్రేమ, ప్రణయ, శృంగార కవిత్వాలతో కాలయాపన చేస్తుండగా, జాషువా సామాజిక దౌష్ట్యాన్ని తన కవిత్వం ద్వారా చీల్చి చెండాడారు. తక్కువ కులంగా భావించబడ్డ కులంలో జన్మించి, ఆ కారణంగా అనేక అవమానాలు ఎదుర్కొన్నారు. అయితే కవిత్వాన్ని ఆయుధంగా చేసుకుని ఈ మూఢాచారాలపై తిరగబడ్డారు జాషువా. ఛీత్కారాలు ఎదురైన చోటే సత్కారాలు పొందారు. “వడగాల్పు నా జీవితమైతే వెన్నెల నా కవిత్వం” అని ఆయన చెప్పారు. నిత్య జీవితంలో కాని సాహితీ జీవితంలో గాని ఎన్ని కష్టాలు ఎదురైనా వాటిని ధీరత్వంతో నిబ్బరంగా ఎదుర్కోవడమే ఆయన విజయ సంకేతం.

జీవితంలో అనేక ఒడిదుడుకులను ఎదుర్కొన్న జాషువా సాహిత్య ప్రపంచంలో తన రచనలతో సంచలనాన్ని సృష్టించారు. వర్తమాన సమాజంలో సంప్రదాయ సాహిత్యం రాజ్యమేలుతున్న రోజుల్లో అనేక ప్రతికూలతల నెదుర్కొంటూ సామాజిక దృక్పథంతో రచనలు చేసి నిలదొక్కుకోవడం సామాన్య విషయమేమీకాదు. అందులోనూ సాంఘికంగా అణిచివేతకు లోనైన దళిత వర్గానికి చెందిన వారు ఆ రోజుల్లో సాహిత్య రంగంలోకి ప్రవేశించడానికే అవకాశం లేని పరిస్థితి ఉండేది. క్రైస్తవ కుటుంబానికి చెందిన జాషువా కొద్దిపాటి చదువు చదువుకోవడానికి అవకాశం కల్గింది. ఎనిమిదవ తరగతితోటే చదువుకు స్వస్తి చెప్పిన జాషువా నాటకాల పట్ల, సాహిత్యం పట్ల మక్కువ పెంచుకున్నారు.

అన్నింటికన్నా మించి తెలుగు ప్రజల మనసుల్లో నిలిచిపోయిన మహాకవి జాషువా. తను సృష్టించిన సాహిత్యంలో స్పృశించని అంశం లేదు. పద్య నిర్మాణంలో జాషువా సాధించిన ప్రతిభ అనన్య సామాన్యమై, అనేక మంది సాహిత్య పండితుల ప్రశంసలు పొందింది. జాషువా పద్యాలలోని శబ్ధ సౌందర్యం గుండెలను తాకుతుంది.

జాషువా కవితలో పదాలు, భావాలు చిటికెనవ్రేలు పుచ్చుకొని సిగ్గుగా స్నిగ్థంగా ముగ్థంగా నడిచి వచ్చే జవరాళ్ళలా ఉంటాయి. అందుకే జాషువా సగర్వంగా ‘గవ్వకు సాటిరాని పలు గాకుల మూకలసూయ చేత నన్నెవ్విధి దూరినన్‌ నను వరించిన శారద లేచిపోవునే?’ అని అనగలిగాడు. కవితాంశాలలో భావకవుల్లా ప్రణయాన్ని పట్టుకు వ్రేలాడలేదు. ప్రబంధ కవుల్లా శృంగార వర్ణనలు చేయలేదు. ప్రాచీన కవుల్లా భక్తి రస బంధురంగా రచింపలేదు. జాషువా రచనా పద్ధతే వినూత్నమైనది. తనయింటి కొత్త పెత్తందారైన శిశువును గూర్చి ‘తేలిక గడ్డి పోచలను దెచ్చి తూగుటుయ్యేల గృహంబు రచించే’ గిజిగాడి గురించి, ‘చంద్రమండలానికి మొదట పంపిన మూగప్రాణి ‘లైకా’ కుక్క గురించి- అంశమేదైనా అద్భుత కావ్యమై పోవాల్సిందే.

వర్తమాన సమాజపు సాంఘిక అసమానతలపై, అనాచారాలపై ఎక్కుపెట్టిన బాణం గబ్బిలం. ప్రకృతిలో మమేకమైన ఈ కవి ఏది రాసినా సరసపదస్వారస్యమే. ‘ఖండ కావ్యాల రారాజు’ జాషువా ‘గబ్బిలం’తో ఈశ్వరునికి సందేశం పంపే మిషతో తెలుగు నేల వైభవాన్ని వర్ణించి తెలుగు నేలపై, తెలుగు భాష పై తన ప్రేమను వ్యక్తం చేసుకున్నాడు. తాజ్‌మహల్‌ను తన భార్యకు తాను కట్టలేకపోయినా- తాను అమితంగా ప్రేమించే తన భార్యను, ఆమెతో తన ప్రణయ బంధాన్ని ‘ముంతాజ్‌ మహల్‌’లో వర్ణించారనిపిస్తుంది. సీస పద్యపు సొగసుకు శ్రీనాథుడు పెట్టింది పేరు. కానీ జాషువా ఉత్త శ్రీనాథుడు కాదు, ఇంకా చెప్పాలంటే అభినవ శ్రీనాథుడు కూడా కాదు, నిజానికి అతడు ‘మధుర శ్రీనాథుడు’.

గబ్బిలం, ఫిరదౌసి, క్రీస్తు చరిత్ర, ముంతాజ్‌ మహల్‌, బాపూజీ, నాకథ, కొత్త లోకం, నేతాజీ, శివాజీ, నాగార్జునసాగరం, స్వప్నకథ, ముసాఫర్లు, స్వయంవరం, రాష్ర్టపూజ ఇలా అనేక ఖండకావ్యాలు, అనేక నాటికలు, పౌరాణిక నాటకాలు రచించారు. బలిజేపల్లి లక్ష్మీకాంతకవి రచించిన ‘హరిశ్చంద్ర’ నాటకం మొత్తం ఒక ఎత్తు, శ్మశాన ఘట్టం ఒక్కటీ ఒక ఎత్తు! ఆంధ్రరాష్ట్రంలో ‘కాటిసీను’ లోని ఒక్క పద్యమైనా రాని తెలుగు వాడు ఉండడంటే అతిశయోక్తి కాదు!

పైన తెలిపిన విషయాలను అలా ఉంచితే ఆ రోజుల్లో ఆంధ్రదేశమంతటా సంచలనం కలిగించిన, తెలుగు ప్రజలు ఆసక్తిగా, ఇష్టంగా చదువుకున్న జాషువా పాపాయి పద్యాలకు సంబంధించిన విశేషాల్ని తెలి యజేయడమే ప్రస్తుతాంశం. “మధుర రసమును గడుపున మాటుకొన్న, ద్రాక్ష ఫల గుచ్చముల యందముల తూగు” కవితా లక్షణంతో గడుసుదనంగా భావాలని వెల్లడించడానికి సొగసుదనంగా రచనలు చేసిన జాషువా తన చిన్న తనంలో సమాధులపై కూర్చొని తన కవితాశక్తిని అభివృద్ధి చేసుకునేందుకు పద్యాలను నిర్మించే వాడు. అవమానాలను, తిరస్కారాలను పొందినా ఆయన పద్య నిర్మాణ శక్తి వాడి తగ్గలేదు. విత్తనంలో చేవ ఉంటే అది భూమిని చీల్చుకుని పైకి వస్తుంది మరి!

ఆధునిక తెలుగు పద్యమునకు కరుణను, పాపాయి తనమును, తెనుగు యెద తేనెను, లాలిత్య మును, తెనుగు సొగసును ప్రసాదించిన కవికోకిల, కవితాచక్రవర్తి గుర్రం జాషువ. తెలుగు సాహిత్య మాగాణం లో పాపాయి పద్యాలనే సుమమాలికలను విరబూయించిన మహోన్నత మహిమాన్వితుడు గుర్రం జాషువా.

మొదటి పద్యం: నవమాసములు భోజనము నీరమెరుగక

(నాయనా! పురిటింటి తెరువరి! కులజ్యోతి! నీకు దీర్ఘాయువురా!)

నవమాసములు భోజనము నీరమెరుగక,

పయనించు పురిటింటి బాటసారి

చిక్కు చీకటి చిమ్ము జానెడు పొట్టలో,

నిద్రించి లేచిన నిర్గుణుండు

నును చెక్కిళుల బోసినోటి నవ్వులలోన,

ముద్దులు చిత్రించు మోహనుండు

అక్షయంబైన మాతృక్షీర మధుధార

లన్నంబుగా తెచ్చుకొన్న యతిథీ

బట్ట కట్టడు, బిడియాన బట్టువడడు,

ధారుణీ పాఠశాలలో చేరినాడు, కానీ

వారమాయెనో లేదో మా ప్రకృతి కాంత

కరపి యున్నది వీని కాకలియు నిద్ర!

రెండవ పద్యం: బొటవ్రేల ముల్లోకములు జూచి

(మా చిట్టి పాప నా ఒళ్ళో ముత్యాలు పోశాడు. నెలబాలుడై ఆనందాన్ని కుప్పవోశాడు. చిట్టిబాబూ!)

బొటవ్రేల ముల్లోకములు జూచి లోలోన

నానందపడు నోరులేని యోగి

తల్లి తండ్రుల తనూ వల్లరీ ద్వయికి వ

న్నియ పెట్టు తొమ్మిది నెలల పంట

అమృతంబు విషమను వ్యత్యాస మెరుగ

కాస్వాదింప చను వెర్రిబాగులాడు

అనుభవించు కొలంది నినుమడించుచు మరం

దము జాలువారు చైతన్య ఫలము

భాష రాదు, వట్టి పాలు మాత్రమె త్రాగు,

నిద్రపోవు, లేచి నిలువలేడు .. (చిన్ని నాన్న)

ఎవ్వరెరుంగ రితని దేదేశమో గాని,

మొన్న మొన్న నిలకు మొలిచినాడు!

ఎన్నో విశిష్టతలు కలిగిన ఈ పాపాయి పద్యాలలోని కవిత్వం మాటకొస్తే పసిపిల్లవాడిమీద ఇంతకన్నా ఎవరూ బాగా పద్యాలు రాయలేరనేది కాదనలేని విషయం. ఆహారం, నీరు అనే వాని నెరుగకుండా తొమ్మిది నెలల పాటు చిమ్మ చీకటి కమ్ముకొన్న అమ్మ జానెడు పొట్టలో నిద్ర పోయి లేచి పురిటింటి నుంచి ప్రయాణం సాగించే బాటసారి అని తల్లి కడుపున ప్రాణం పోసుకొని ధరణిపై అడుగుపెట్టిన పాపాయిని నవనవోన్మేషంగా అభివర్ణించడం ఒక్క జాషువా వల్ల మాత్రమే అవుతుందనటంలో ఏ మాత్రం అతిశయోక్తి లేదు.

అలాగే “అక్షయంబైన మాతృక్షీర మధుధారలన్నంబుగా తెచ్చుకొన్న యతిథీ” అన్నది ఎంత అంద మైన భావన. మనం రోజూ చూసే సామాన్యమైన విషయాల్లోంచి అందమైన కవిత్వాన్ని సృష్టిస్తారు కవి. జాషువా చేసింది అదే కానీ దానికదే కొత్త దనాన్ని సంతరించుకోవడమే విశేషం.

తల్లి కడుపులో ఉన్నంత కాలం తనకు తెలియని ఏమాత్రం పరిచయం కూడా లేని ఆకలి నిద్ర అనే వాటిని ఎప్పుడైతే భూమిమీదకొచ్చాడో ధారుణి అనే పాఠశాలలో చేరాడో అప్పటినుండి వాడికి కూడా కష్టాలు మొదలవుతాయనే విషయాన్ని “వారమాయెనో లేదో మా ప్రకృతి కాంత, కరపి యున్నది వీని కాకలియు నిద్ర!” అనడం ద్వారా ఎంతో చక్కగా సూచించారు. భవబంధాలు,సుఖసంతోషాల సమ్మిళితమైన ఈ భూమి మీదకు వచ్చిన తరువాత చిన్న పాపాయి సైతం ఆకలి,నిద్రలను భరించాల్సిందే, జయించాల్సిందేననేది కవి హృదయం.

“అమృతమ్ము విషమను వ్యత్యాస మెరుగ కాస్వాదింప చను వెర్రిబాగులాడు” అని కానీ” ఎవ్వరెరుంగరితనిదేదేశమో గాని, మొన్న మొన్న నిలకు మొలిచినాడు” అని కానీ అప్పుడే పుట్టిన పాపాయిని వర్ణించడం గొప్పకవులు మాత్రమే చెయ్యగలరు. తల్లికి పిల్లలపై ఉన్న ప్రేమ గురించి గొప్ప కవులు ఆర్ద్రతతో ఎంతో సాహిత్యాన్ని సృష్టించారు కానీ, “అమ్మతో తనకెంత సంబంధమున్నదో, ఏడ్చి యూడిగము సేయించు కొనును” వంటి భావంతో తల్లీబిడ్డల బంధాన్ని ఇంత చక్కగా వర్ణించటం జాషువా గారికే చెల్లింది. అప్పుడే పుట్టిన పాపాయిపై ఇంత రసాత్మకంగా కట్టిన పద్యాలు బహుశా తెలుగులో మరింక లేవేమో అనిపిస్తుంది.

మూడవ పద్యం : గానమాలింపక

(కౌగిట్లో కదలి గారాలు కురుస్తాడు! ఉయ్యేల్లో, ఉల్లంలో ముద్దులు మురిపిస్తాడు!)

గానమాలింపక కన్నుమూయని రాజు

అమ్మ కౌగిటి పంజరంపు చిలక

కొదమ కండలు పేరుకొను పిల్ల వస్తాదు,

ఊయేల దిగని భాగ్యోన్నతుండు

ఉ ఊ లు నేర్చిన యొక వింత చదువరి,

సతిని ముట్టని నాటి సాంబమూర్తి

ప్రసవాబ్ధి తరియించ వచ్చిన పరదేశి,

తన ఇంటి క్రొత్త పెత్తనపుదారి

ఏమి పనిమీద భూమికి నేగినాడొ,

నుడువ నేర్చిన పిమ్మట నడుగవలయు

ఏండ్లు గడచిన ముందు ముందేమొకాని,

ఇప్పటికి మాత్రమే పాపమెరుగడితడు!

కరుణ రసప్రధానమైన ఈ లాలిపద్యంలో ఒక పసి పిల్లవాడిని రాజు, పంజరపు చిలక, పిల్ల వస్తాదు, భాగ్యోన్నతుండు, వింత చదువరి, సాంబమూర్తి, పరదేశి, కొత్త పెట్టనపు దారి అనే ఉపమానాలతో వర్ణించడంలో ఒక సొబగు కనిపిస్తుంది. బాల్యం అనేది ఒక మదురమైన అనుభూతి. అందుకే దాన్ని దేవుడు ఇచ్చిన వరం అని అంటారు. తడబడే అడుగులతో తనివి తీరని ఆటలతో సాగిపోయే బాల్యం, భగవంతుని స్వరూపమే. అందుకే పిల్లలూ, దేవుడూ చల్లని వారే కల్లకపటమెరుగని కరుణామయులే అని అన్నారు.

ఏ తల్లి దండ్రులైనా, ఏకాలమైనా, ఎలాంటి సమాజమైనా పసి పిల్లలను అల్లారు ముద్దుగానే చూసు కోవడమే ఉంటుంది. అందుకే “రాజ వత్సంచ వర్షాణి’’ అన్నారు. అంటే పిల్లల్ని అయిదు సంవత్సరాలు వచ్చే వరకు రాజుల్లాగా, ప్రభువుల్లాగ చూడాలి అని. అంటే వాళ్ల కోరికలు తీరుస్తూ వాళ్లు అడిగే ప్రశ్నలకు ఓపికగా సమాధానమిస్తూ వాళ్లకి కావల్సినవన్నీ సమకూరుస్తూ పెంచాలిట.చిన్నగా ఉన్నప్పుడు పిల్లలను అనేక విధాలుగా లాలన చేయడం సర్వ సాధారణమే. అతడు ఎలాంటి వాడో పసివాడు పెరిగి పెద్దయై నప్పుడు మాత్రమే తెలుస్తుంది. ఎందుకంటే పసి తనంలో ఉన్నప్పుడు ఏపాప, పుణ్యాలతో వాడికి సంబంధం లేదు కాబట్టి.

నాలగవ పద్యం: ఊయేల తొట్టి

(ప్రసవాబ్ధి తరియించి – ప్రసవమనే సముద్రాన్ని దాటి)

ఊయేల తొట్టి యే ముపదేశమిచ్చునో

కొసరి యొంటరిగ నూ కొట్టు కొనును

అమ్మతో తనకేమి సంబంధమున్నదో

యేడ్చి యూడిగము జేయించుకొనును

పరమేశ్వరుండేమి సరసంబులాడునో

బిట్టుగా గేకిసల్ కొట్టుకొనును

మూన్నాళ్ళలోనె ఎప్పుడు నేర్చుకొనియెనో

పొమ్మన్నచో చిన్నబుచ్చుకొనును

ముక్కుపచ్చ లారిపోయి ప్రాయము వచ్చి

చదువు సంధ్య నేర్చి బ్రతుకునపుడు

నాదు పసిడికొండ నా రత్నమని తల్లి

పలుకు, పలుకులితడు నిలుపుగాక!

బాల్యంలో పాలబుగ్గల పసి పాపాయిలు తల్లిపై ఆధారపడి క్రమేపి ఎదుగుతారు. నెమ్మదిగా ఆలోచన లు పెరిగి తన వస్తువులను,తనవాళ్ళను గుర్తించే స్థితి అలవడుతుంది.కానీ ఈ బాల్యదశలో శిశువులకి మాన సికవికాసం ఉండదు. తెలిసీ తెలియని బాల్యంలో స్వయంగా మనుగడ సాధించలేక, పరాధీనమై ఉంటుంది. వివేకం ఉదయించని ఈ బాల్యదశలో పిల్లలకు ఆటలే జీవితం. వారితో ఆడుకునే స్నేహితులను, ఆటవస్తువులను అంటిబెట్టుకుని వాటితో మమేకమై, వాటినే తమ సర్వస్వంగా భావిస్తూ గడిపేస్తారు. ఇలాంటి విషయాల ను అవగతం చేసుకొన్నవాడవటం  గుర్రం జాషువా “మూన్నాళ్ళలోన ఎప్పుడు నేర్చుకొనియెనో, పొమ్మన్నచో చిన్నబుచ్చుకొనును” అనగలిగారు. ఈ ధరణిపై అడుగిడిన శిశువు మూడు రోజుల్లోనే వియోగాన్ని భరించలేని తత్వాన్ని నేర్చుకుంటాడనే భావనని వ్యక్తం చేయగలిగారు.

చిన్న పాపాయిని వర్ణించడానికి సైతం కూడా ఎంతో భారమైన పదాలను వినియోగించి మధురమైన అనుభూతిని కల్గించగల కవితాశక్తి కలిగినవాడు జాషువా అని ఈ పాపాయి పద్యాల రచన ద్వారా వ్యక్తమవుతున్నది.

ఇకపోతే మహాకవి గుర్రం జాషువా రచించిన నాలుగు పాపాయి పద్యాలను సంగీత దర్శకుడు, ఆంధ్రుల అమర గాయకుడు శ్రీ ఘంటసాల వెంకటేశ్వరరావు నాలుగు విభిన్న రాగాల్లో స్వరపరచి గానం చెయ్యటం తెలుగువారి అరుదైన అదృష్టమే. సంగీత, సాహిత్యాలు సరస్వతీ దేవి నేత్రద్వయమైతే అందులో ఆపాత మధురమైనది సంగీతమైతే, సాహిత్యం అనేది ఆలోచనామృతం. అందునా సాహిత్యానికి తగ్గ సంగీతం, సంగీతానికి దీటైన సాహిత్యం రెండూ పోటాపోటీలుగా కలవటం అరుదైన విషయం.

తన రచనలద్వారా తను జీవించిన కాలంలోనే అనేక మంది యువకులను, మేధావులను ప్రభావితం చేసిన కవి. నేటికీ ఎంతో మందిని తన రచనల ద్వారా ప్రభావితం చేస్తున్న జాషువా సాహిత్యం సామాజిక స్రవంతికి ప్రతిబింబం.అందువల్లనే ముద్దు ముద్దు మాటలతో, చిలిపి అల్లరి చేష్టలతో ఇంటిల్లిపాదినీ అలరించే, ప్రకృతితో సహా అందరి ప్రేమకు అర్హులైన పసి పాపాయిల హృదయాన్ని ఎంతో సునిశితమైన పరిశీలనా దృక్పథంతో ఇంత గొప్పగా ఆవిష్కరించగలిగారు.

కులం – మతం సామాజిక దృష్టి

కులం – మతం అనే సంకుచిత భావాలు పాముల్లా బూసగొట్టుతున్న కాలమది.

అంటరానితనం కరకరలాడుతున్న పాడుకాలమది.

వినుకొండ వీధిలో ఒక బాలుడు నడుస్తున్నాడు. అగ్రవర్ణానికి చెందిన మరో బాలుడు ఆ వీధిన పోతూ, ‘నన్ను తాకకు దూరంగా పో’ అని ఈసడించుకున్నాడు. ఆ అవమానాన్ని భరించలేక ఆ బాలుడు తన ఆవేదనను తల్లి ముందు తోడుకున్నాడు. తల్లి బాలుని కన్నీటిని తుడిచింది. తన కళ్లల్లో నీళ్లుబుకుతున్నా తమాయించుకొంది. అంటరానివారిగా పరిగణింపబడిన ఆ బాలుడే పెరిగి పెద్దవాడై నవయుగ కవిచక్రవర్తి అని కీర్తింపబడినాడు. అతడే కవికోకిల గుర్రం జాషువా.

జాషువా కవి 1895 అక్టోబర్ 28 న వినుకొండలో జన్నించారు. తండ్రి వీరయ్య క్రైస్తవ మతమును స్వీకరించిన యాదవుడు. తల్లి లింగమ్మ ఆది ఆంధ్ర కులమునకు చెందిన మహిళ, వారిది బీద కుటుంబము.

ఉన్నత పాఠశాల చదువు ముగించి ఉపాధ్యాయ శిక్షణ పూర్తి చేశారు. 1915-16లో రాజమండ్రిలో, మూకీ చిత్రాల కథావాచకుడుగా పనిచేశారు. కొంతకాలం సత్యవోలు గున్నేశ్వరరావుగారి ‘ చింతామణి నాటక మండలి’లో నాటకకర్తగా పనిచేశారు. 1919 నుండి 1929 వరకు గుంటూరులోని లూథరన్ చర్చి వారి ఉపాధ్యాయ శిక్షణా సంస్థల్లో అధ్యాపకులుగా పనిచేశారు. ‘ఉభయ భాషా ప్రవీణ’ పట్టం పుచ్చుకొన్న జాషువా గారు 1928-42 మధ్య గుంటూరు జిల్లా బోర్డు పాఠశాలల్లో తెలుగు పండిత పదవి సాగించారు. 1942-45 మధ్య బ్రిటీష్ ప్రభుత్వ యాజమన్యంలో భారత ప్రభుత్వం నెలకొల్పిన జాతీయ యుద్ధ ప్రచారక సంఘంలో ప్రచారకులుగా పనిచేశారు. 1957-59 మధ్య మద్రాసు ఆకాశవాణి కేంద్రంలో ‘ప్రొడ్యూసర్’గా ఉద్యోగం నిర్వహించారు. 1964 లో ఆంధ్ర ప్రభుత్వం జాషువా గారిని శాసనమండలికి నామినేట్ చేసింది.

ఏ ఉద్యోగం చేసినా అది జీవికకు మాత్రమేసాధనం. ఆయన జన్మతః కవి. కాని కవిగా బ్రతుకు సాగించడం అసాధ్యమని ‘బడిపంతులు’ అయ్యారు.

చిన్నప్పుడు వినుకొండలో కొప్పరపు సుబ్బారావుగారి అవధానం విన్నాడు. అవధానం ముగిసిన తర్వాత కొందరు కవులు అవధానిని ప్రశంసిస్తూ పద్యాలు చదివారు. బాలజాషువా కూడా పద్యాలు వ్రాసుకొని, చదవటానికి వేదిక నెక్కాడు. ‘అంటరానివారు వేదిక ఎక్కడమా? పద్యాలు వ్రాయడమా?’ అని తరిమి వేయటం బాలజాషువా ను ఎంతగానో కృంగదీసింది.

జాషువాగారు అకుంఠిత దీక్షతో కావ్యరచన కుపక్రమించారు.

‘విశ్వమానవ సౌభ్రాతృత్వం, నిర్మత నిర్జాతి సంఘం నా ఆదర్శం. ఒక జాతికి ఒక మతానికి చెందిన కవిత్వాలు మంచివి కావు. అవి కవిత్వాలే కావు. అలాంటివి వీలునామా కవిత్వాలు అంటాను. నా భావం సామాన్యులకు అందివ్వడానికే ప్రయత్నించాను. గహన సంచారం లేని కవిత్వం నా లక్ష్యం’ అన్నారాయన.

‘నవ్యయుగోచింతంబులై ఆకటి చిచ్చు లార్చు హృదయ విదారి దయా కథాంశాలు’ ఆయన కవితకు వస్తువులు. మానవత్వం హేతువాదం జాషువా గారి కవితలకు మూలాధారాలు.

కరుణరసం ఆయన కవితల్లో తొణికిసలాడుతుంది.

‘కరుణ రసమొకండె కఠిన రాక్షసముల్

హృదయములను గలచిముదము గూర్చు

వేడికంటి నీటి విలువ సహజమైన

చలువలీను అశ్రువులకు లేదు ‘

అన్నారు ‘ముసాఫిర్ ‘ అనే కావ్యంలో

‘కఠిన చిత్తుల దురాగతములు ఖండించి

కనికారమొలగించుకలమునాది ‘

అని ఎలుగెత్తి చాటారు

“నిమ్మజాతుల కన్నీటి నీరదములు

పిడుగులై దేశమును కాల్చివేయునని ” హెచ్చరించారు

అస్పృశ్యులు పండించే ధాన్యం ఆలయాలలో దేవునికి నైవేద్యంగా సమర్పిస్తున్నారు. కాని ఆ ధాన్యం పండించే కృషికులకు ఆలయ ప్రవేశం కూడా లేదు అంటూ:

ప్రతిమల పెండ్లి సేయుటకు వందలు వేలు వ్యయించు గాని

దుఃఖితమతులైన పేదల ఫకీరుల శూన్యములైన పాత్రలన్

మెతుకువిదల్పదీ భరతమేదిని ముప్పది మూడు కోట్లదే

వతలెగవడ్డ దేశమున భాగ్యవిహీనుల క్షుత్తులార్తురే ‘

అంటూ ధనవంతుల అపవ్యయాన్ని ఎండగట్టారు.

దీనుల పట్ల, సంఘం అణచివేసిన వారి పట్ల అపారమైన సానుభూతితో కలం కదలించిన కవి జాషువా గారు సంఘ సంస్కరణ ఆయన కావ్య లక్ష్యం; ఆకలిని శోకాన్ని నిర్మూలించాలన్నదే ఆయన ధ్యేయం. అంధ విశ్వాసాలను, మత విద్వేషాలను తీవ్రంగా నిరసించారు. చిత్తశుద్దిలేని పెత్తందార్లను, గుత్తస్వాములను నిలదీసి ప్రశ్నించాలంటూ

“ముసుగులో గుద్దులాటలు పొసగవింక హక్కు గలదయ్య ప్రశ్న సేయంగ నిన్ను” అంటూ దేవుణ్ణే నిలదీసి ప్రశ్నించాడాయన.

జాషువాగారు అభ్యుదయ వాది. వర్గ సంఘర్షణ, ఆర్ధిక వ్యత్యాసాల నిర్మూలన దోపిడీ వర్గాలపై తిరుగుబాటు జాషువాగారి కావ్యాలలో నిండుగా వున్నాయి. రేడియోలో వస్తున్న కవితలను విమర్శిస్తూ, అన్నార్తుల ఆక్రందనను తనకవితలో యిలా వినిపించారు.

‘రేయిబవలు భారతీయ సంస్కృతీ పేర

గండశిలలు చూపి కథలు చెప్పి

కటిక పేదవాని కడుపులోగల చిచ్చు

గడపగలవే నీవు గగనవాణి ‘

ఆస్తి అందరిదీ కావాలని కొందరికే పరిమితం కారాదనీ ఆయన అభిమతం

స్వరాజ్యం సంపాందించి మూడేళ్లు గడిచినా ప్రజల బ్రతుకులు మారలేదేమి? అంటూ,

‘మారు పల్కవేమి మంతిరన్నా ‘ అని నిలదీసి అడిగారు.

జాషువాగారు సంకుచిత తత్వాలను ఖండిస్తూ, ‘నిఖిలలోకమెట్లు నిర్ణయించిన నాకు తిరుగులేదు విశ్వనరుడ నేను ‘ విశ్వజనీనమైన దృక్పథం గల వాడాయన

గబ్బిలం పట్ల జాలిని చూపుతూ,

“నరుని కష్టపెట్టి నారాయణుని గొల్చు

ధర్మశీలురున్న ధరణి మీద

కాలుమోపలేక గబ్బిలమొక్క టే

చరణ యుగళిదివికి సాచి నడుచు. “

‘స్మశాన వాటిక ‘ లోని ప్రతి పద్యం మన గుండెలను పిండుతుంది.

ఇచ్చోట; నే సత్కవీంద్రుని కమ్మని

కలము, నిప్పులతో గఱిగిపోయె

యిచ్చోట ; నేభూములేలు రాజన్యుని

యధికార ముద్రికలంతరించె

యిచ్చోట ; నేలేత ఇల్లాలి నల్లపూసల

సౌరు, గంగగలసిపోయె

యిచ్చోట ; నెట్టి పేరెన్నికంగొన్న

చిత్రలేఖకుని కుంచియనశించె

ఇది పిశాచులలో నిటలేక్షణుండు

గజ్జెగదలించి యాడురంగస్థలంబు

ఇది మరణదూత తీక్షణ దృష్టులొలయ

నవని పాలించు భస్మ సింహాసనంబు

జాషువా గారి రచనలన్నీ ఖండకావ్యాలు, వాటిలో పిరదౌశి, గబ్బిలము, కాందిశీకుడు, ముంతాజ్‌మహల్, స్వప్నకథ నేతాజీ, క్రీస్తు చరిత్ర, కొత్తలోకము ప్రసిద్ధములైనవి. ఆత్మకథను మూడు సంపుటాలుగా ‘నా కథ’ అను శీర్షికన వ్రాశారు.

జాషువా కవి కర్ణుని తలపింపజేస్తారు. ‘కర్ణుండేమాయె కులపరీక్షకుల నడుమ?’ అని ప్రశ్నిస్తారు.

కురుకుమారుల సభలో, కర్ణునికి జరిగిన అవమానమే కవితా సదస్సులో తనకు జరిగిందన్నారు. సూర్యారావు బహదూర్ గారి దర్శనం తర్వాత కవి కులాన్ని గూర్చిన ప్రశ్న రావటం జాషువాగారి నెంతగానో బాధించింది.

‘నా కవితా వధూటి వదనంబు నెగాదిగాజూచి, రూప రే

ఖా కమనీయ వైఖరుల గాంచి, ‘ భళీ భళీ ‘ యన్నవాడే ‘ మీ

రేకుల ‘ మన్న ప్రశ్న వెలయించి చివుక్కున లేచిపోవుచో

బాకున క్రుమ్మినట్లుగును పార్థివ చంద్ర; వచింప సిగ్గగున్ ‘

అని ఆవేదన చెందారు.

ప్రతిభను కులమతాలతో కొలవటం తీవ్రంగా ఖండించారు.

జాషువాకవి జంతువుల పట్ల, పక్షుల పట్ల ఎంతో దయగలవారు.

ఒకమారు ఆయన వార్ధాకు గాంధీజి దర్శనం కోసం వెళ్లారు. అక్కడున్న ఒక రాజకీయ నాయకుడు జాషువాగారిని, ఒక జర్మన్ పండితునికి పరిచయం చేస్తూ ‘ఈయన క్రైస్తవ కవి’ అన్నాడట. ఆ విదేశీ పండితుడు ఆశ్చర్యంతో ఆ నాయకునివైపు చూశాడట. కవితకు కులమతాల ముద్రలు వద్దంటారాయన. జాషువాగారు, గోపరాజు రామచంద్రరావు (గోరా) గారితో వియ్యమందుకొన్నారు.

గుంటూరులోని భూస్వామి ఏకా ఆంజనేయులుగారు జాషువాగారికి ఒక ఎకరా సుక్షేత్రమైన పంటభూమిని దానంగా ఇచ్చారు. మిత్రులు వారికొక ఇల్లు కట్టించి ఇచ్చారు. కనకాభిషేకాలు, గజారోహణాది సత్కారాలు, గండపెండేరాలు మున్నగు సత్కారాలెన్నో అందుకున్నారు. భారత ప్రభుత్వం ‘పద్మ భూషణ’తో గౌరవించింది. 1970లో ఆంధ్రవిశ్వవిద్యాలయం ‘కళాప్రపూర్ణ’ ప్రశస్తినిచ్చింది. కవికోకిల కవితావిశారద, నవయుగ కవి చక్రవర్తి మున్నగు బిరుదములనిచ్చి సత్కరించారు రసజ్ఞులు.

ఆనాటి ఆస్థానకవి చెళ్లపిళ్ల వెంకట శాస్త్రి కవిగారు స్వయంగా గండపెండరము తొడగటంతో జాషువాగారెంతో సంతోషించారు.