ఊహించని ఆ విషాదం జరిగి నెలలు గడిచిపోతున్నాయి. రాధ తండ్రి రామారావు పంజాబ్‌లో ఇంకా ఉద్యోగంలో ఉన్నాడు. కూతురిని, మనవలను తమతో పాటు తీసుకుని వెళ్ళిపోయారు. శాంతి తన ఇంటికి తిరిగి వచ్చేసినా, రాధతోను, సుధతోను వీలయినప్పుడల్లా ఫోనులో మాటాడుతూనే ఉంది. జీవితాంతం తమతోనే ఉండే బాధను భరించక తప్పదుగా ఎవరికైనా!
శాంతి తనభర్తా, పిల్లలూ తన సంసారం రోజువారీ హడావిడిలో పడి కాస్త మామూలు మనిషి కాగలిగింది. కానీ ఒంటరిగా ఉన్నప్పుడు మాత్రం జరిగిన విషాదం, ఆనాటి సంఘటనలు గుర్తొచ్చినప్పుడు మాత్రం గుండె భార మైపోతుండేది. తనకే మనసింత బరువైపోతుంటే శ్యామ్‌ని తలుచుకుని అతని తలిదండ్రులు, భార్యాపిల్లలు ఇంకెంత కుమిలిపోతున్నారో! అనిపించేది. అలాంటి ఓనాటి ఒంటరి క్షణాలలో తన మనసుకి బాగా దగ్గరైన మరో స్నేహితురాలు, రచయిత్రి చంద్రికకి ఫోన్ చేసి కాసేపు ఆమెతో కబుర్లు చెప్పుకుందామనిపించింది. చంద్రిక చక్కని రచనలు చేస్తూంటుంది. ఆమె రచనలు విరివిగానే ప్రచురితమవుతుంటాయిగానీ రచనని వృత్తిగా తీసుకోలేదామె. తనను బాగా ప్రభావితం చేసిన సంఘటనలకు కల్పన జోడించి పాఠకులకు ఆసక్తి కలిగించే రచనలు చేస్తూ పేరు గడించింది. ఆమెకు తన మనసు బాగా తెలుసు. అందుకే ఈ బరువైన క్షణాలలో ఆమెకు ఫోన్ చెయ్యాలనిపించింది.
శాంతి తన సెల్ ఫోను చేతిలోకి తీసుకోగానే అదే మోగింది. ఎవరాని చూస్తే, చంద్రికే! “హలో చంద్రికా, నేనిప్పుడే నీకు కాల్ చేద్దామని ఫోన్ చేతిలోకి తీసుకున్నాను, నువ్వే చేసేసావ్. ఏంటి సంగతులు?” గలగలా నవ్వుతూ గబగబా అడిగింది. “అదే మరి, టెలిపతీ అంటే! మన కలిసిన మనసుల మహత్యం! స్నేహంతో కలిసిన మన మనసులు మన ప్రమేయం లేకుండానే కబురులు చెప్పేసుకుంటాయ్! ఇంతకీ నేనెందుకు కాల్ చేసానంటే ఇంకో పది నిముషాల్లో మీ ఇంటి ముందు నేను ప్రత్యక్షమవుతాను. కాసుకో” అంటూ కట్ చేసింది. నిజంగానే పది నిముషాల్లో దర్శనమిచ్చింది గేటుముందు. “ఎలాఉన్నారు మీసుధ, కుటుంబం?” అడిగింది చంద్రిక కాఫీలు కలుపుకొచ్చిన శాంతిని. “ఏం చెప్పగలం! మనసులో ఎలా ఉన్నా, రోజువారీ జీవితం తప్పదుగా ఎవరికైనా” నిట్టూర్చింది శాంతి. “నిన్ను ఆ మూడ్ నించి కాస్త తప్పిద్దామనే నేనొచ్చాను. రేపు ఒక సాహిత్య సంస్థ ఓ చిన్నకార్యక్రమం ఏదో నిర్వహిస్తోంది. వెడదాం వస్తావా? ఇదివరకు కూడా నాతో ఇలాంటి సభలకు అప్పుడప్పుడు వచ్చావుకదా, నీకూ కాస్త మనసుకి మార్పుగా ఉంటుంది” అంది. ఆ కార్యక్రమం వివరాలు తెలుసుకుని, “సరే వస్తాను నువ్వే ఇటొచ్చి నన్ను తీసుకు వెళ్ళు” అంది శాంతి. ఇద్దరూ మరో గంటసేపు కబుర్లు చెప్పుకున్నారు, లోకం తీరుగురించి, మనుషుల మనస్తత్వాల గురించి, మనుషుల్లో నశిస్తున్న సున్నితత్వం, మానవత గురించి. “ఇవన్నీచూస్తూ, బాధపడడం తప్ప మనం చేసేదేం లేదు” అనుకుంటూ నిట్టూర్చారు.
మరునాడు ఇద్దరూ కలిసి సభకు వెళ్ళారు. ఇంకా కార్యక్రమం ఏమీ మొదలవలేదు. చంద్రికను చూస్తూనే, ఆ సంస్థ సెక్రటరీ సర్వేశ్వరి, “ఏవమ్మా చంద్రికా, ఇదేంటి? అందరినీ పట్టుచీరలు కట్టుకురమ్మని చెప్పారు కదా మన సమితి ఛైర్పర్సన్ ఛాయాదేవిగారు? నువ్వేంటి కాటన్ చీరకట్టుకొచ్చావ్?” అంది ఈసడింపుగా ముఖం పెట్టి. నిర్ఘాంతపోయింది శాంతి! అక్కడున్నమరో మహిళ, “అదేంటి అలా అంటారు ఆ వెంకటగిరీ చీర జరీ ఎంత అద్భుతంగా ఉందో!” అంది. వెంటనే సెక్రటరీ సర్వేశ్వరి గఁయ్‌మంటూ లేచింది. “మీ ఎవ్వరికీ బుధ్ధుల్లేవసలు. ఎంత జరీ ఉంటే మాత్రం పట్టు చీర లెవెల్ వస్తుందా నూలు చీరకు? ఛాయా మేడమ్ గారు నన్నంటారు నేను సరిగ్గా చెప్పలేదని” అని వీళ్ళవంక అసహ్యంగా చూస్తూ “ఇంక పదండి పదండి హాల్లో కూచోండి. చీపు గెస్టులొచచ్సేసరికి హాలు పుల్లుగా కనబడాలి” అని ఆవరణలో నిలబడున్న వారందరినీ చూస్తూ కేకపెట్టింది, మందను తోలుతున్న గొర్రెలకాపరిలా గొంతుపెట్టి! ఈసెక్రటరీ సర్వేశ్వరి ప్రవర్తనకు విస్తుపోయి చూస్తున్న శాంతిని చూసి చిన్నగా నవ్వుతూ “ఈవిడకి ‘సెగటరీ సెల్ఫ్ డబ్బా’ అని నిక్ నేముందిలే మా సర్కిల్స్‌లో. నువ్వు మరీ ఆశ్చర్యపోకు. ఇంతకు మించిన వాళ్లని చాలామందిని చూసాం మన జీవన యానంలో. కాసేపు కూచుందాం. ఈ సెల్ప్ డబ్బా మహాతల్లి మరీ రెచ్చిపోతే మనదారిని మనం పోదాం” అంది చంద్రిక. లోపలికెళ్ళి కూచున్న శాంతి చుట్టుపక్కల కూచున్న “రచయిత్రులు” చెప్పుకుంటున్న కబుర్లు చాలా ఆశ్చర్యం కలిగించాయి. “అబ్బో మీ చీర మహా మెరిసిపోతోంది ఎక్కడకొన్నారు?”, “కిందటిమాటు మీరీ నెక్లెస్ పెట్టుకు రాలేదు కదూ? కొత్తదా?”, “చూసారా నా రవ్వలదుద్దులూ?”, “మీ అమ్మాయి పెళ్ళి కుదిరిందిటగా? పెట్టుబడులేమేంటి? పిల్లకేమేం కొన్నారు?” ఒకావిడ అడుగుతుంటే, “పెళ్ళంటే గుర్తొచ్చిందండోయ్, మొన్న మా మేనల్లుడి పెళ్ళికెళ్ళాలని చెప్పాగా, నా కొత్త నెక్లీసు పెట్టుకెళ్ళానక్కడికి. మా పిన్నికూతురు నా నెక్లేసు చూసి ఏం కుళ్ళొచ్చిందో ఏమో, ఏమే అక్కాయ్, వన్ గ్రామ్ గోల్డు కోటింగు నగలంటున్నారీ మధ్య, ఇది అలాంటిదేనా అనడిగిం దండోయ్! కుళ్లు బుద్ధికాపోతే ఇంకేంటీ” అంది మరో మహిళ. ఇలాంటివే మరికొన్ని కబుర్లతో, పలకరింపులతో, చీరల, నగల ప్రదర్శనలతో హడావిడితో కలకలలాడిపోతోంది సాహిత్య సభ. ఏదో పేరంటానికొచ్చినట్టు అనిపిస్తోందే తప్ప సాహితీ సభ కొచ్చినట్టే లేదు. అదే మాటచంద్రిక తో అంది. “నేనూ అలాగే అనుకుంటూ ఉంటాను. ఏదో కాలక్షేపానికని వస్తుంటా. కానీ నాకెప్పుడు నచ్చకపోతే అప్పుడే లేచి చక్కాపోతుంటా” అంది సన్నగా నవ్వుతూ. ‘సాహిత్య సభ అని పేరు పెట్టుకున్నారే కానీ ఇక్కడ సాహిత్యమూ లేదు, చర్చలూ లేవు, సంస్కారం పూర్తిగా నిల్లు’ అనుకుంది శాంతి. హాల్లో కూచున్న స్త్రీల మధ్య చీరలూ నగలూ కబుర్లూ, పురుషులలో సొంత గొప్పలూ ఇతరుల తప్పులూ కబుర్లూ తప్ప మరే కబుర్లూ వినబడ లేదు శాంతికి. ఆహ్వానితులైన ముఖ్య అతిథులు గంటన్నర ఆలస్యంగా వచ్చారు. అప్పుడు మొదలైంది సభ. అప్పటికి శాంతి, చంద్రికల ఓపిక నశించి ఓ పావుగంట కూచుని బయటకు వచ్చేసారు. “సారీనే శాంతీ. ఏదో గొప్ప సభ అనుకుని నిన్ను కూడా తీసుకు వచ్చి నీక్కూడా బోరుకొట్టించేసాను” అంది చంద్రిక. “మనం ఇంటి దగ్గర మాటాడుకున్నసమస్యే బహిరంగ సభలోనూ బహిర్గతమైంది. ఇందులో నువ్వు సారీ చెప్పేందుకేమీ లేదు. ప్రస్తుతం సమాజం ఇలాగే ఉన్నట్టుంది. ఏదో కాలక్షేపం జరిగిపోయింది. కూచున్నంతసేపు కూచుని మన మానాన మనం వచ్చేస్తుంటే మీ సొంతడబ్బా అడ్డం పడలేదు. థేంక్ గాడ్ ఫర్ స్మాల్ మెర్సీస్! నో రిగ్రెట్స్” నవ్వేసింది శాంతి. కానీ ఇద్దరి మనసుల్లోనూ ఏదో చేదైన అనుభూతి! ఇద్దరూ శాంతి ఇంటి దగ్గర కూచుని చాలా సేపు ఇలా వస్త్రధారణకి, అలంకారాలకీ ఇంత ప్రాముఖ్యత ఇచ్చే ధోరణి ఎందుకింత వెర్రి తలలు వేస్తోంది అని చర్చించుకుని బాధపడ్డారు.
***
ఓ రోజు శాంతికి సుజాత దగ్గర్నించి ఫోనొచ్చింది. “ఆఁ, వదినా ఎలా ఉన్నారందరూ ఏంటి విశేషాలు?” అడిగింది శాంతి. “మీ పెద్ద మేనత్తగారు పోయారు. అత్తయ్యగారు నీకు చెప్పమన్నారు. అంత దూరం నించి నువ్వు వెంటనే ఏం బయల్దేరొస్తావు గానీ, సరిగ్గా పన్నెండో తారీకున పన్నెండోరోజయ్యింది. ఆ రోజుకి చేరేలా రమ్మన్నారు అత్తయ్యగారు. అందరినీ పలకరించి వెడుదువుగాని” చెప్పింది సుజాత. “అయ్యో, అలాగా! పెద్దత్తయ్య పిల్లలందరూ ఆవిడదగ్గిరే ఉన్నారుగా?” యథాలాపంగా అడిగింది శాంతి. “ఆ. ఏ రోగమూ, బాధా లేకుండా నిద్రలోనే పోయింది ముసలావిడ. ఇంక చివరి కార్యక్రమాలు జరిపించే పని పిల్లలకి పెట్టింది” అదేదో ఆవిడ కావాలని వేసిన పధకం అన్నట్టు పెడసరంగా అంటూ ఫోను కట్ చేసింది సుజాత.
సుధా వాళ్ళ పెద్దత్తయ్యకి తొంభై దాటాయి. ఏ బెంగాబాధా లేని జీవితం గడిపింది. ‘ఆవిడలా సునాయాసంగా పోయిందంటే మహా అదృష్టవంతురాలన్నమాట. ధన్యురాలు!’ శాంతి అనుకుంది. ఇంతలోనే మళ్ళీ ఫోను మోగింది. సుజాతే. “ఏంటొదినా?” శాంతి అడగుతూండగానే అందుకుని, “ఇదిగో శాంతీ, వచ్చేటప్పుడు కాస్త మంచి చీరలు తెచ్చుకో. నువ్వసలు పది మందిలోకీ వచ్చేటప్పుడు దర్జాగా కనపడనే కనపడవు అంత పెద్ద ఉద్యోగస్తుడి భార్యవై ఉండీ. కాస్త మన హోదా కాకపోయినా మీ ఆయన హోదాకి తగ్గట్టుగా రా తల్లీ” అనేసి టక్కు న ఫోను కట్ చేసేసింది. నవ్వాలో ఏడవాలో తెలిలేదు శాంతికి. ‘సందర్భం ఏదయినా ఎంత సేపూ చీరలూ నగలూ తప్ప మరేవీ ఆలోచించరా ఇలాంటి వాళ్ళు?’ అనుకుంటూ కాసేపు ఆలోచిస్తూ కూచుండిపోయింది.
ఆ పన్నెండోరోజు రానే వచ్చింది. చుట్టాలందరూ ఒకచోట చేరారు. భోజనాలయ్యాక ఆడవాళ్లంతా లోపలి గదుల్లోనూ, మగవా ళ్ళు వరండాల్లోనూ కూచుని కబుర్లు చెప్పుకుంటున్నారు. “చాలా బాగా చేసారర్రా. మీ తల్లి గారిని వైభవంగా పంపించారు” అంటూ పోయినావిడ కొడుకులను అభినందిస్తున్నాడో పెద్దాయన. “అవును మరీ. పెద్దవాళ్లు పోతే పెళ్ళిలా చెయ్యాలని సామెత. ఎంత దర్జాగా బతికారు మీ అమ్మ, నాన్న గారూను!” అంటూ అందుకున్నాడింకొకాయన. “వాళ్ళిద్దరినీ వృద్ధాప్యంలో కూడా అంత దర్జాగానూ చూసుకున్నారర్రా మీరంతా. ఐదేళ్ళ క్రితం మీ నాన్న పోయినప్పుడెంత వైభవంగా అంత్యక్రియలు జరిపించారో ఇప్పుడూ అంతే వైభవంగా జరిపించారు. మీ వంటి పుత్రులను కన్న వాళ్ళిద్దరి జన్మా ధన్యం! సందేహం లేదు” అన్నాడు మరో ఆయన. “హాయిగా బతికింది, హాయిగా పోయింది మీ అమ్మ. అదే కావాల్సింది ఎవరికైనా. వినా దైన్యేన జీవనం, అనాయాసేన మరణం అంతకంటే కావాల్సిందేమీ లేదు” ఇంకొందరు వృద్ధులు కలిసారు వాళ్ళమాటల్లో.
సుజాతకి చుట్టం, ఇష్టసఖి, కిట్టీపార్టీల నేస్తం అయిన లలిత ఆ వీధిలోనే ఉంటుంది. ఆ లలిత కూడా ఆనాటి కార్యక్రమానికి వచ్చింది. బయట పెద్దల మాటలు వింటూ, గదిలో కూచున్న సుజాత, లలిత ఇద్దరూ ఏవేవో కబుర్లు చెప్పుకుంటున్నారు. శాంతి ఆ గదిలోకి వెళ్ళేసరికి, అప్పుడు కూడా, ‘ఇలాంటి సందర్భాల్లో కూడా మన వాళ్ళు ప్రత్యేకంగా విషాదరసం ఉట్టిపడే దుస్తులు ధరించకుండా మామూలుగానే వచ్చేస్తారు’ అన్న విషయంమీదే ఇద్దరూ చర్చిస్తున్నట్టు గ్రహించింది శాంతి. “శాంతీ, నువ్వుకూడా వినవోయ్!” అంటూ దగ్గర కూచోబెట్టుకుని మొదలెట్టింది లలిత. “ఈ మధ్య మా బిల్డింగ్ కాంప్లెక్స్‌లో ఒక ముసలాయన ఉన్నవాడున్నట్టే హఠాత్తుగా నిద్రలో పోయాడు అచ్చం ఇక్కడ మీ పెద్దత్తయ్యలానే! వాళ్ళు తెలుగువాళ్లు కాదులే. వాళ్ళంతా ఏంచేసారో తెలుసా? పరామర్శకి వచ్చిన వాళ్లందరూ తెల్లబట్టలే కట్టుకొచ్చారు. వాళ్ళల్లో తలలమీంచి పమిటకప్పుకుంటారుగా, అలా ఆడవాళ్లందరూ కప్పుకుని పెద్దాయన శరీరం దగ్గర కూచున్నారు తీసుకెళ్ళేవరకూ. ఇంకో విషయం తెలుసా, అందరూ కలిసి ‘ఏ మాలిక్ తెరే బందే హమ్’ అని పాత హిందీ పాటుంది చూడూ, ఆ పాట పాడారు. బలే ఎట్మాస్ఫియర్ క్రియేట్ చేసారులే! అచ్చు గొప్ప కళాత్మకమైన సినిమా చూస్తున్న ఫీలింగొచ్చిందనుకో!” అంటూ వర్ణించి చెప్పింది. “అవునవును ఆ రోజు అనుకోకుండా నేను మీ ఇంటికొచ్చా. నువ్వదంతా చూపించావు. అసలు మనం కూడా మారాలోయ్ ఎలాగైనా” అంటూ సుజాత అందుకుంది. “అసలు మాంఛి సినిమాల్ని చూసి కూడా మనం నేర్చుకోవాల్సిందే. అలా సినిమాల్లో విషాదం సీనుల్లో అందరూ తెల్ల చీరలు గానీ నల్లటి చీరలుగానీ కట్టుకుని విషాదమైన సాంగు పాడుతుంటే మనం కూడా ఎంత ఏడుస్తాం! ఆ సీనులో ఆ కథలో ఎంతగా లీనమై పోతాం! అది కేవలం కల్పించిన కథ అన్న విషయం తట్టనే తట్టదు మనకసలు! మొన్న మా చెల్లెలి కొడుకు పోయినప్పుడూ, అందరూ డల్లుగా…..” ఏదేదో చెప్పేస్తోంది సుజాత. ఇంక ఈ మాటలు భరించలేకపోయింది శాంతి.
‘కష్టం అన్నమాటే తెలియకుండా, సంతోషంగా సంపూర్ణ జీవితం అనుభవించిన పెద్దవాళ్ళు పోయినప్పటి పరిస్థితికీ, వృద్ధాప్యంలో తమకు నీడనివ్వాల్సిన చెట్టంతకొడుకు పోయినప్పుడు తలిదండ్రులు అనుభవించే దుఃఖానికీ తేడాలేదా?’ ఆక్రోశించింది శాంతి మనసు.
“అవును సినిమాల్లో, నాటకాల్లో ప్రేక్షకులు కూడా ఆ శోకం, ఆ విషాదంలో లీనమవ్వాలని, స్పందించాలని – ఆ కాస్ట్యూమ్సూ పాటలూ నేపథ్య సంగీతం సృష్టిస్తారు. అంతే గానీ అటువంటి సందర్భంలో అలాంటి దుస్తులే ధరించాలని ప్రచారం చెయ్యడానికి కాదు. కానీ మన ఇంట్లోనే విషాదం సంభవించినప్పుడు అసలు వాటి అవసరం లేకుండానే మనం విషాదంలో మునిగిపోతాం. ఆ సందర్భంలో ధరించాల్సిన దుస్తుల గురించీ, ఏ పాటలుపాడితే దుఃఖం పెల్లుబికి వస్తుందనీ కష్టంలో ఉన్నవారెవరూ ఆలోచిస్తూ ప్లాన్ చేసుకుంటూ కూచోరు! జీవితాన్ని జీవితం లాగే అనుభవిస్తారు సామాన్య మానవులెవరైనా ! భావోద్వేగాలు సహజంగానే పుడతాయి మనిషన్నవాడికి! ఏడుపు కోసం, సంతోషం కోసం రకరకాల కాస్ట్యూములనూ బేక్‌గ్రౌండ్ మ్యూజిక్కులనూ ఆశ్రయించాల్సిన అగత్యం లేదు మనసూ, ఆ మనసుకి స్పందనలూ ఉన్న మానవులకి!” అని వాళ్లిద్దరికీ గట్టిగా అరిచి చెప్పాలనిపించింది శాంతికి. కానీ ఏమీ మాటాడలేదు.
అర్ధం చేసుకునే మనసు లేదు వాళ్లకి అని తెలుసు.
‘హుఁ! చీరాంకిత జీవితాలు!’ అనుకుంటూ నిట్టూర్చి, చటుక్కున లేచి నిశ్శబ్దంగా బయటికి నడిచింది శాంతి.
