[box type=’note’ fontsize=’16’] “నీరజ్ జీవితం అంతా ప్రేమమయం. ఎటువంటి భేదభావం లేకుండా అందరికీ ఆయన తన మనస్సులో చోటు ఇచ్చారు. ప్రేమను పంచారు” అంటున్నారు డా. టి. సి. వసంత. [/box]
[dropcap]ఈ[/dropcap] వ్యాసాన్ని హిందీలో కాన్పూర్‌కి చెందిన ప్రముఖ కవయిత్రి, రచయిత్రి ‘సఫలతా సరోజ్’ వ్రాశారు. డా. టి. సి. వసంత తెలుగులోకి అనువదించారు.
1
సుఖంలో అందరూ స్నేహితులే, కష్టం వచ్చినపుడు ఒక్క స్నేహితుడూ లేడు. ప్రేమ దేవుడిచ్చిన వరదానం. ప్రకృతి ఇచ్చిన కానుక. దీని రీతి, ప్రీతి, ప్రతీతి అనుపమమైనది. మానవుడిలో ఎన్నో భావోద్వేగాలు ఉంటాయి. అందులో ముఖ్యమైనది ప్రేమ ఉద్వేగం. ఈ ప్రేమ ఉద్వేగం మనలని బయటి ప్రపంచంతో కలుపుతుంది. ఈ సంబంధం కలపడమంటే మన ఆత్మని విశ్వవ్యాప్తం చేసుకోవడమే. ఇది ఒక అన్వేషణ. ఈ అన్వేషణ సత్యం శివంతో ముడిపడి ఉంది. అందువలనే ఎంత విరోధం ఉన్నా, ఎన్ని తుఫానులు వచ్చినా ఎప్పుడు విజయం ప్రేమదే. ప్రేమే జయించింది. అమృతం ప్రేమకు మాత్రమే లభించింది. అంటే అమృతతత్వమే ప్రేమ. ఈనాడు సమాజంలోని హింస, అత్యాచారాలు, అన్యాయాలు పేట్రేగిపోయాయి. మానవతా విలువలు మంటకలిసిపోతున్నాయి. ప్రేమ రాహిత్యమే దీనికి కారణం. కాని ఎప్పుడెప్పుడైతే లోకంలో ద్వేషం, శత్రుత్వం పెరిగిపోయాయో, ప్రపంచం యావత్తు బాంబుల దాడులతో అతలాకుతలం అయిందో, ఆ ఆ సమయంలో ఎవరో ఒకరు ప్రేమ ప్రవక్తలు అవతరించారు. రాముడు, కృష్ణుడు, క్రీస్తు… ఇంకా ఎందరో… శూన్యం నుండి శిఖరం దాకా ప్రయాణం చేసిన నీరజ్ దాకా. చరిత్ర దీనికి సాక్షి. మనస్సులను మనస్సులతో కలిపే ఒక అద్భుతమైన శక్తి నీరజ్లో ఉంది. మానవత్వం అనే శంఖారావాన్ని ఆయన పూరించారు.
కులమతాల కన్నా గొప్పది ధర్మం
ధర్మం కన్నా ఇంకా గొప్పది కర్మ
కర్మకాండ కన్నా ఇంకా గొప్పది మర్మం
కాని అన్నింటి కన్నా గొప్ప వామనుడైన మనిషే గొప్పవాడు.
మనిషి మనిషిని ప్రేమిస్తే ధార్తియే స్వర్గం అవుతుంది
(నీరజ్ రచనావళి)
నీరజ్ జీవితం అంతా ప్రేమమయం. ఎటువంటి భేదభావం లేకుండా అందరికీ ఆయన తన మనస్సులో చోటు ఇచ్చారు. ప్రేమను పంచారు. దీనికి కారణం ఆయన జీవిత సంఘర్షణ – ఆటుపోట్లు. మానస మరుభూమిలో ఏకఛత్ర రాజ్యం చేసే ఈ సమ్రాట్ ప్రేమించడమే కాదు, ప్రేమను ఇవ్వడం కూడా నేర్చుకున్నారు. ఆయన గీతాల స్వర లహరులలో జగత్తే ప్రేమమయం అయింది. అసలు ఎందరో వారి గీతాలను చదివి ప్రేమించడం నేర్చుకున్నారు. భావాల ఈ మహల్‌కి నమ్మకం అనే పునాదిపైన సంవేదనల ఇటుకలతో బలం చేకూర్చారు. భక్తి-శక్తుల ఈ ప్రాచీరాలని ఎవరూ కూల్చకూడదని నీరజ్ అనుకున్నారు. అందుకే నీరజ్ తన గీతాల ద్వారా ప్రేమను బలపరిచారు.
నీవు భయపడకు – ప్రేమించు
ప్రేమ ఎప్పుడు పవిత్రమైనదే
ప్రేమ మోహానికి మూలం
ప్రేమ కళ్ళకి మర్యాదా మన్ననలనిస్తుంది
ప్రేమ వలననే సంస్కారం వస్తుంది
ప్రేమ రహిత మానవుడు చరిత్రహీనుడు
(ప్రాణ్ గీత్)
ప్రేమ లేని జీవితాన్ని మరుభూమిగా ఎంచే నీరజ్ గీతం – ‘సుఖ్ కే సాథ్… సుఖంలో అందరూ స్నేహితులే – కష్టం వచ్చినప్పుడు ఒక్కడూ లేడు..’ నాకు ఎంతో నచ్చిన గీతం. కారణం ఏదైనా సరే, ఈ గీతాన్ని ఎన్నిసార్లు చదివినా అన్నిసార్లు నీరజ్ బాధని నేను అంతే అనుభవిస్తాను. ప్రేమ విషయంలో ఆయన మోసపోయారు. ఎందరో బాధపెట్టారు. అయినా ఆయన ఈ మోసాన్ని స్వీకరిస్తూ ఇది తన విజయం అని అంటారు. ఇది వారి జీవితంలోని చెరపలేని నిజం. కాని వీటన్నింటినీ మించి ఒక నిజం ఉంది. ఈ వ్యక్తి నా దృష్టిలో దీర్ఘమైన మౌనం కప్పుకున్న ఒక శిథిల మందిరంలాంటి వారు. దాని ధ్వని మందిరంలో వేలాడదీయబడే గంట లాంటిది. దాని స్వరలహరులలో అపారమైన శక్తి, ఆనందం, ఉల్లాసం ఒక నదియై బలమైన ఒరవడిలో నా అంతరాత్మలో నిరంతరం ప్రవహిస్తూనే ఉంటుంది. మోసం దగాలకి దూరంగా లోపలి ఉదాత్త ఎత్తులు అర్థం చేసుకోవడమే మానవత్వాన్ని అర్థం చేసుకోవడం. కాని బాధ ఏమిటంటే ఈ ప్రపంచంలోని అందరిని ఒక తాటి మీద నడిపించాలని తపన పడే నీరజ్కి ఏం లభించింది?
ఒక రోజు నిద్ర నుండి లేవగానే చూస్తే
నా నలువైపులా మోసకారుల గుంపు
ఒక గుంపు ఇటువైపు నుండి అయితే రెండో గుంపు అటువైపు నుండి
దోచుకుంటున్నాయి…
క్షణక్షణం నా జీవితపు ఘటం ఖాళీ అవుతోంది
అందరి కళ్ళు నా మూట మీదే
అది నాది… నాది… అని కొట్టుకుంటున్నారు
దొరికిన వాళ్ళందరు మానసచోరులే
కాని హృదయాన్ని దోచుకునే వాళ్ళు ఏ ఒక్కరూ లేరు.
(కావ్యాంజలి)
ఇదంతా అక్షరాలా నిజం. అవకాశవాదులు ఈ లోకంలో అందరూ ఆయన్ని దోచుకున్నారు. ఈ దాత గుమ్మం నుండి ఎప్పుడూ ఎవరు ఖాళీ చేతులతో వెళ్ళలేదు. కాని వారి నిజ జీవితంలో మాత్రం అంతా ఖాళీయే. అసలు ఎవరూ ఎప్పుడు ఈ విషయం గురించి ఆలోచించలేదు. చిన్నప్పుడు చేతిలో కాణీ లేదు. యౌవనంలో ప్రేమ రాహిత్యం… ఇప్పుడు.. ఇంత పెద్ద ఇంట్లో బావురుమంటున్న గోడల మధ్య ఒంటరిగా… ఒక చేతికర్ర సహాయంతో జర్జర ముసలితనపు బరువును మోస్తున్న నీరజ్… తనవాళ్ళ మధ్య ఉన్నా ఒంటరితనం… పేరు ప్రతిష్ఠలు, ఆస్తిపాస్తులు (పద్మశ్రీ, పద్మభూషణ్, విశ్వవిద్యాలయానికి….) అన్నీ ఉన్నా జీవితం అంతా శూన్యం. ఆరోపణలు, ప్రత్యారోపణల దెబ్బలతో గాయపడ్డ తన స్వయంని అర్థం చేసుకోవడం కంటే అసలు అర్థం చేసుకోలేకపోవడం… ఇంకా ఇంకా ప్రేమ కోసం తపన పడే వృద్ధుడైన నీరజ్ కళ్ళల్లో ఏదో వెలితి… ప్రేమ – మమతల కోసం ఈ క్షణం కూడా ఎదురుచూపులు… ఇదీ ఆయన జీవితం.
2
చాంద్ నాకు తల్లితో సమానం.
ఈరోజు దాకా, నేనేమిటి చాలామంది నీరజ్ కాన్పూర్ వాసి అయిన డా. చాంద్ కుమారిని ప్రేమించారు అని అనుకుంటారు. ‘చాంద్’ అనే శబ్దం ఆయన గీతాలలో ఎన్నోసార్లు వచ్చింది. ఎన్నోసార్లు అసంతృప్తి వెల్లడయింది. ప్రపంచమంతా ప్రసిద్ధి చెందిన ఆయన గీతం “కారవాఁ గుజర్ గయా, గుబార్ దేఖ్‌తే రహే! … (బిడారు కదిలింది ఎడారిని చూస్తూ నిలుచుండి పోయా), ఇంకా కొన్ని గీతాలు ఈ ప్రేమ గర్భం నుండే పుట్టాయి అన్న నా ఆలోచన తప్పు అని వారు చెప్పిన అసలు సత్యం గురించి తెలుసుకున్నాక నాకు తెలిసింది. “చాంద్, ఆమె భర్త డా. కిషన్ ఇద్దరూ నన్ను ఎంతగానో ప్రేమించారు. చాంద్‌ని నేను వదినా అని పిలిచేవాడిని. ఆమె వయసులో నాకన్నా పెద్దది. నా కష్టకాలంలో వాళ్ళు నన్ను ఎంతో ఆదరించారు. అక్కున చేర్చుకున్నారు. ఒకరోజు నేను డా. కిషన్‌తో అన్నాను – మీ ఋణం తీర్చుకోడానికి నాకు ఏ ఆస్తిపాస్తులు లేవు. మీరిద్దరూ నాకు ప్రేమను పంచారు. కాని నేను మీకు ఏమీ ఇవ్వలేకపోయాను. కాని నా పుస్తకాన్ని మీకు అంకితం చేయాలనుకుంటాను- అని. డా. కిషన్ తన భార్య చాంద్‌ని ఎంతగానో ప్రేమించారు. వారిది ప్రేమ పెళ్ళి. అందువల్ల చాంద్‌కే అంకితం చేయమని అన్నారు. చాంద్ ఒక ఫోటో ఇచ్చింది. ఆమె ఎంతో అందంగా ఉంటుంది. ఆ ఫోటో ‘విభావరి’లో వేయించాను. అప్పుడు అందరూ నన్ను తప్పుగా అర్థం చేసుకున్నారు. మా ఇద్దరి మధ్య సంబంధాన్ని అంటగట్టారు. అసలు నాకు ఆవిడకూ వీళ్ళనుకుంటున్న సంబంధం లేదు. అసలు ఆవిడ నాకు తల్లితో సమానం.
3
కొన్ని కలలు కల్లలయినా జీవితం చచ్చిపోదు.
(తొలి ప్రేమ ఎప్పుడూ పొందలేకపోయాను)
తరువాత వారు నాకు చెప్పిన సంగతులివి -జీవితంలో మొట్టమొదట ‘యశోద’ అనే అమ్మాయి ప్రవేశించింది. ఆ సమయంలో మా నాన్న చనిపోవడం వలన తల్లికి దూరంగా మా మామయ్య హర్‌దయాళ్ (వారు లాయర్) ఇంట్లో ఏటాలో ఉండేవాడిని. యశోద మృదుస్వభావం కలది, సంస్కారవంతురాలు. ఆమె అంటే నాకెంతో ఇష్టం. ఆమెను పెళ్ళి చేసుకోవాలనుకున్నాను. కాని ఆమె తండ్రి నేను బీదవాడినని ఒప్పుకోలేదు. ఆమె పెళ్ళి వేరొకరితో అయింది. నా కలల పల్లకీని దోచుకుంటుంటే నేను చూస్తూ నిల్చుండిపోయాను. అంతకంటే ఏం చేయగలను? అప్పుడప్పుడు నా బీదతనం చూసి రోదించేవాడిని. అప్పుడప్పుడు నా దురదృష్టం చూసి. కాని కొన్ని కలలు కల్లలయినా జీవితం చచ్చిపోదు. ఏది జరగాలో అదే జరిగింది. ఇప్పుడు ఆమె పరాయిది. అసలు ఆమె గురించి ఆలోచించడమే మహా పాపం. కాని విధి ఆడే ఆట చూడు – ఏడెనిమిది సంవత్సరాల క్రితం నేను ఉరియాకి ఒక ప్రోగ్రాం సందర్బంగా వెళ్ళాను. ‘ఉరియా’లో యశోద ఉంటుందని ఎవరో చెప్పారు. తను బతికి ఉందో లేదో తెలియదు. ఒక్కసారి ఆమెను చూడాలనుకున్నా. ఎంతగానో వెతికాను. ఆమె ఇంటికి వెళ్లాను. ఆమె ఇంటి పరిస్థితి, ఆమె జీవితాన్ని చూసి ఎంతో బాధపడ్డాను. చేతికి గాజులు లేవు, నుదుటిన బొట్టు లేదు. మాసిపోయి, వెలిసిపోయిన చీర కట్టుకుని ఉంది. సంకోచంగా ఆమె నన్ను కూర్చోమని ఒక చాప పరిచింది. నేను స్తబ్దుగా ఉండిపోయాను. జీవిత బాటలో ఒకవేళ ఆమె ఈ పరిస్థితిలో కలిసి ఉంటే నేను గుర్తు కూడా పట్టేవాడిని కానేమో? వచ్చే ముందు ఆమె ఎంత వారించినా ఆమె చేతిలో 5000 రూపాయలు పెట్టాను. కాని ఆమె నాతో వ్యవహరించిన తీరు – నవ్వుతూ ఒక సోదరుడి పట్ల ప్రవర్తించే తీరులో… అంతే అట్లా జరిగిపోయింది.
4
బతుకు, జీవితం అంతా వెక్కి వెక్కి ఏడుస్తూనే ఉంది
(‘నీరజ్’ని ఒక ‘గీత్‌కార్’గా చేసిన ఆ మహిళ)
ఎందరో మహిళలతో నీరజ్ ప్రేమ సంబంధాల గురించి అంతో ఇంతో అందరికీ తెలుసు. కాని ఆయన ఎన్నో సంవత్సరాలు తన మనసులో ఒక మహిళను ఆరాధించారు. ఆమె గుజారాతీ రచయిత్రి, సమాజ సేవిక అయిన కుందనికా కపాడియా. కొన్ని రోజుల క్రిందట ‘అమర్ ఉజాలా’లో ఆమె ఆర్టికల్ ఒకటి ప్రచురితం అయింది. నేను నీరజ్ బాబాకి ఫోన్ చేసి కుందన్ కపాడియా ఆర్టికల్ చూశారా అని అడిగాను. తను చూడలేదని వారు చెప్పారు. రెండు నిమిషాల తరువాత ఫోన్ చేసి ఫోటో కూడా వుందా అని అడిగారు. మళ్ళీ రెండు నిమిషాల తరువాత ఫోన్ వచ్చింది. జుట్టు నల్లగా ఉందా? లేకపోతే నా జుట్టు లాగా తెల్లపడ్డాయా? అన్నారు. నేను అచ్చం మీలానే అని చెప్పాను. మళ్ళీ ఫోన్ వచ్చింది. మీరు మాటి మాటికి ఫోన్ చేస్తున్నారు, “నాకు మీ మాట స్పష్టంగా తెలియడం లేదు. బహాదూర్ భయ్యాని మాట్లాడమని చెప్పండి” అన్నాను. బాబా ఏదో చెబుతూనే ఉన్నారు. కాని అంతగా ఏమీ అర్థం కాలేదు. ఫోన్ కట్ అయింది. మళ్ళీ మరోసారి పది నిమిషాల తర్వాత ఫోన్ వచ్చింది. “పేపరు తెప్పించాను. కాని అందులొ ఎక్కడ వుందో తెలియలేదు” అన్నారు. “ఆగండి నేను పేపరు తెస్తాను, చూసి చెబుతాను” అని చెప్పాను. మళ్ళీ రెండు నిమిషాల తర్వాత ఫోన్ వచ్చింది. నేను మనోరంజన్ మండే లో వెతుకున్నాను. అందులో ఉంది. నేను నవ్వుతూ అన్నాను – “అభియాన్‌లో ఉంది”. నేను చెప్పగానే ఫోను కట్ అయింది.
మరో సంఘటన – ఈ మధ్య నేను మైత్రేయి పుష్ప మీద ఒక ప్రత్యేక సంచిక తీసుకువచ్చాను. దానిని ఆవిష్కరించాక నేను బాబాని కలవడానికి ఆలీగఢ్ వెళ్ళాను. నేను ఇంటర్‌నెట్ ద్వారా కుందనిక ఫోటోలు కొన్ని నా మొబైల్‌లో డౌన్‌‌లోడ్ చేసుకున్నాను. బాబాకి చూపెట్టాను. కొంచెం సేపు అయ్యాకా అన్నారు – “నేను ఈమెను చూడను, పన్నెండేళ్ళ ప్రేమను ఒక్క క్షణంలో మరిచిపోయింది.” మళ్ళీ అన్నారు, “పెద్ద బొట్టున్న ఆ ఫోటో చూపించు”. “ఇప్పుడే అన్నారు చూడనని?” అన్నాను. మళ్ళీ అడిగారు. మళ్ళీ మళ్ళీ అడిగారు. నాలుగు గంటలలో ఆ ఫోటోను బాబా నలభైసార్లు చూశారు.
అక్కడి నుండి వెనక్కి వచ్చేడప్పుడు ఆలోచనలో పడ్డాను – నిజానికి ఎన్ని సంబంధాలు ఉండనీ, ఎందరితోనైనా ఉండనీ కాని నిజమైన ప్రేమ చచ్చిపోదు. ఆ ప్రేమ నీరజ్ గీతాలకు ఒక కొత్త మలుపు, కొత్త ఆలోచన, కొత్త దిశ ఇచ్చింది. నీరజ్ ‘విభావరి’ అంకితంలో రాశారు – “కలియన్ లాగ నీవు నా నుండి దూరం అయ్యావు, జ్ఞాపకం అయి వచ్చావు.. ఉచ్ఛ్వాసమై వెళ్ళిపోయావు, కాని నీవు ఏనాడో ఒకనాడు రాగాల రథం పైన వస్తావు, ఆ రోజు కోసం నిరీక్షిస్తూ స్మృతిపథంలో ఈ గీతాల నిధిని వెదజల్లుతూ వెళ్తున్నాను.”
నీరజ్ ఎన్నో గీతాలు – యహ్ ప్యార్ న హోగా కమ్, జబ్ న తుమ్ హీ ఇస్ సంసార్ మే, ముఝే న కరనా యాద్ తుమ్హారా, తుమ్హారా బినా ఆరతీ కా యహ్ దియా, ఇస్ తరహ్ తమ్ హువా సాంస్ కా యహ్ సఫర్, నిరాకార్ జబ్ తుమే దియా ఆకార్, ఏక్ తేరా బినా ప్రాణ్ ఓ ప్రాణ్ కా సాంస్ సిసక్‌తే ఉమ్ర్ భర్, జిస్ దిన్ యాద్ న ఆయీ పాత్ తక్ న పఠాయి, చల్‌తే… చల్‌తే షామ్ హోగయీ, ముఝె తుమ్ భూల్ జానా, జబ్ సునా సునా లగే జీవన్ అపనా….
ఎన్నో వేల గీతాలు… ‘నీరజ్ కీ పాతీ’లో కూడా చాలా గీతాలు – పహలే రోజు మిలా కర్‍తీ థీ తుమ్ చుప్ చుప్ కర్, ఆజ్ హై యహ్ హాల్‍ కి ఖత్ సే ములకాత్ నహీఁ, ఆజ్ హై తేరా జనమ్ దిన్ తేరీ ఫూల్ బగియా మే, ప్యార్ కర్ కే నిభానా హి న థా గర్ తుమ్ కో జిన్ మే…
‘య’, ‘నీ’, ‘క’, ‘జ’ వర్ణాల ద్వారా సంబోధన చేయబడిందో, అది కుందనికా కపాడియాకి అంకితం.
ఈనాటికి ఏ రహస్యం అయితే ఎవరికీ తెలియదో, ఆ కాలంలో నెహ్రూనగర్ పోస్టుమ్యాన్ దానిని గురించి చెప్పగలుగుతాడు.
గీతాలు నేను ఎందుకు రాస్తానో ఆ రహస్యం నీకు
నెహ్రూనగర్ పోస్టుమ్యాన్ చెప్పగలుగుతాడు.
నా కళ్ళ మీద ఏ కన్నీటి పొరలైతే ఉన్నాయో
వాటిని ఒక ప్రియురాలే తొలగించగలుగుతుంది.
(కాన్పూర్ కే నామ్ పాతీ)
ఒకటే భావం, ఒకటే ఆలోచన సూత్రంలో గుచ్చబడిన ఒకే భాగంలో ఎగిరే ఈ ప్రేమ, అంతఃకరణ లోని ఉచ్ఛ స్థాయి ప్రవృత్తులను మెరుగుపెట్టిందో, వికాసానికి కారణం అయ్యిందో, ఆ ప్రేమ ఆయన గీతాలకు శక్తి అయింది. ఇది కేవలం క్షణికమైన ఉద్రేకపు ఉప్పెన ఎంత మాత్రం కాదు, కలుషితమైన ప్రేమ కాదు. శృంగారం కానే కాదు. ఆ ప్రేమ స్థూలంగా, శారీరికంగా కొంతగా అయి ఉండి కూడా భావాత్మకమే అంతా. దీని ఉత్పత్తి శరీరం నుండి కావచ్చు కాని పూర్తిగా మానసికమే, ఉదాత్త ప్రేమయే. స్పటికం లాంటిదే. కుందనిక మనసులో లేకపోయినా నీరజ్ ఆత్మలో మాత్రం కుందనికే నిండి ఉంది.
నీవు గుర్తుకు రాగానే
నేను నా చిత్రాన్ని గుండెలకు హత్తుకుంటాను.
నీరజ్ గీతాలన్నింటిలోనూ కృత్రిమత ఎక్కడా లేదు. అంతా అనుభూతియే. ఇదంతా సత్యం. కేవలం కామం కానే కాదు, ఆత్మను చైతన్యపరిచే ఆత్మప్రకాశం ఉంది. అంతటా వెలుగునిచ్చే కణాలే. కేవలం శారీరక వాంఛ కానే కాదు. చైతన్యంతో కూడిన రసజ్ఞ సంగీతం ఉంది. అందులో ఆత్మచైతన్యం కనిపిస్తుంది. ఇందులో స్ఫూర్తిమయ భావ విస్ఫోటన ఉంది. పరిష్కృత అస్తిత్వ ప్రకాశాస్నాత మర్మాచ్ఛావాసం కూడా ఉంది. అందులో కవి ప్రగాఢ ప్రేమ, నిస్వార్థ ఉదాత్తమైన ప్రేమ ఔన్నత్యం శబ్ద సాధన కనిపిస్తాయి.
ఇప్పుడు నేను వారి కావ్య సౌందర్యాన్ని మాత్రమే చెప్పడం లేదు. ఆయన ఏ అమ్మాయిని అయితే ప్రేమించారో, ఆ అమ్మాయి పట్ల ప్రవర్తించిన తీరులో కొత్త తప్పు ఉందని ఇప్పటికీ బాధ పడుతున్నారనీ, ఆమె కనిపిస్తే కాళ్ళకు దండం పెట్టి క్షమార్పణ అడగాలని ఆయన కోరుకుంటున్నారని నాకు తెలుసు. ఇదే ఆయన చేసుకునే ప్రాయశ్చిత్తం. ముక్తికి ఆధారం. నేను ఇంతకు ముందే చెప్పాను. నా సమయమే వారితో ఎంతగానో ముడిపడి ఉందని. వారి ఈ కోరిక నెరవేరడానికి నేను కుందనిక కోసం అన్ని చోట్లా వెతికాను, భక్తితో, శ్రద్ధతో, ప్రేమతో వెతికాను. ఆకాశ పాతాళాలు ఏకం చేశాను. ఈ అన్వేషణలో నాకు శ్రీ విజయ్ బహాదుర్ సింహ్, సోమ్ ఎంతో సహాయపడ్డారు. అయినా మేము సఫలీకృతులం కాలేకపోతున్నాం. ఇంతలో నవనీత్ (ముంబయి నుండి వెలువడే పత్రిక) నుండి ఫోన్ వచ్చింది. కాని కొన్ని కారణాల వల్ల నేను ఫోన్ ఎత్తలేకపోయాను. రెండో రోజు ఫోన్ చేస్తే హింది కార్యాలయం బంద్ ఉంది, కాని అనుకోకుండా గుజరాత్ కార్యాలయానికి ఫోన్ కనెక్ట్ అయ్యింది. ‘దీపక్ దోషి’ సంపాదకుడు. అసలు ఏం మాట్లాడాలో తోచలేదు. అప్పుడు కుందనిక పేరు గుర్తుకు వచ్చింది. అసలు నీరజ్ కాన్పూర్ వచ్చినప్పుడు “మీరు ఒకరితో మాట్లాడాలి” అన్నాను. “ఎవరితో?” అని ఆయన అడిగారు. “నేను చెప్పను” అని నేనన్నాను. అయినా నా పట్టుదల గురించి ఆయనకు తెలుసు. ఆయన సరేనని అన్నారు. నేను ఫోన్ కలిపి ఇచ్చాను. అసలు లేచి కూర్చోలేని స్థితిలో ఉన్న ఆయన ఒక్క ఉదుటన లేచి కుర్చున్నారు. వారి కంఠంలో మూలుగు బదులు ఎంతో శక్తి కనిపించింది. ఆయన మానస ప్రేమ ఉప్పొంగింది. ఉద్వేగంతో అన్నారు – “కుందన్! అరె కుందన్! నా కుందన్! నీవు ఎక్కడ ఉన్నావు? నీ కోసం ఎంత వెతికానో తెలుసా? నేను అన్న మాటలకు నిన్ను క్షమాపణ అడగుతున్నాను. నన్ను క్షమించు కుందన్”. అటువైపు నుంచి కుందన్ కంఠం వినిపిస్తోంది. కంఠంలో అస్పష్టత ఉంది. స్వరం చిన్నగా వినిపించింది – దాదాపు 50 సంవత్సరాల తరువాత.
ఆ రోజు నీరజ్ ఒక చిన్నపిల్లవాడిలా కనిపించారు. నిర్మలత్వం, అమాయకత్వం ఆ ముఖంలో కనిపించాయి. చాలా కాలం క్రితం వారి ఒక కవితను చదివాను – ప్రేమించిన వారి గుర్తులను నేను మనస్సులో – తులసి పూజల్లో సాయంత్రం వెలిగే సౌభాగ్యవతి దీపంలా నిలుపుకున్నాను. ఆయన ఎవరికి మోసం చేయరు, చేయలేరు అని నాకనిపించింది. ఎవరినీ మరిచిపోరు. సంబంధాలని నిలబెట్టాలంటే ఆయన దగ్గర నుండే నేర్చుకోవాలి. ఆ రోజు వారి పట్ల నాకున్న శ్రద్ధ – భక్తితో కూడిన ఆసక్తిగా మారింది. అసలు వారు ఎంతో ఆనందంతో ఉప్పొంగిపోయారో అంతకంటే వంద రెట్లు ఆనందం నాకు కలిగింది. రాత్రంతా వారి అమాయకమైన మొహం నా కళ్ళ ముందు కదలాడుతూనే ఉంది. ఎవరంటారు ఆయన చరిత్రహీనుడని? ఒకవేళ చరిత్రహీనులకి నిర్వచనం ఇదే అయితే ప్రపంచంలో ప్రతీ వ్యక్తీ చరిత్రహీనుడైతే… కనీసం మానవత్వం ఈ భూమి మీద నిలుస్తుంది. మానవత్వం మంటల్లో కలిసిపోదు. నీరజ్కి కుందన్‌తో పరిచయం 1953లో బొంబయిలోని నవగ్రహ కార్యాలయంలో అయింది. అక్కడ ఆయన కవితా పఠనం కోసం వెళ్ళారు. కుందన్ కూడా అక్కడికి వెళ్ళింది. మొదటి వరుసులో కూర్చున్న ఆమె ‘మృత్యుగీతం’ విని ఎంతగానో ఏడ్చింది. ‘లిఖ్ లిఖ్ భేజత్ పాతీ’ లో నీరజ్ రాసారు –
నిన్ను గుర్తు పడతానో పట్టనో అని రాసావు.
నా పరిచయం మరిచిపో అన్నావు కాని
అసలు ఈ హృదయంలో ఒక్క శ్వాస అయినా
ఆ బాధతో నిండనిదంటూ లేనే లేదు.
నాకు గుర్తు ఉంది. ‘మృత్యుగీత్’ విన్నాక
నీ కళ్ళల్లో కమ్ముకున్న ఆ మబ్బు తునక
గులాబీ రెక్కల మీద కూర్చుని
మంచు సూర్యుడిని
చూడడానికి బయలుదేరిందా?
(కాన్పూర్ కే నామ్ పాతీ – అజనబీ దోస్త్ సే)
ప్రకృతిలో నడిచే సమస్త జీవన చక్రపు ప్రగతికి వెనకాల ఒక మూల శక్తి నిరంతరంగా పనిచేస్తుందని చదివాను, విన్నాను. ఆ శక్తే ఆకర్షణ శక్తి. నది సాగరాన్ని కలవడానికి ఎందుకు వెళ్తుంది? చకోరం చంద్రుడినే ఎందుకు చూస్తుంది? లోహం చుంబకం వైపే ఎందుకు ఆకర్షితురాలవుతుంది? నీరజ్ చదివే రీతుల్లోనా లేక ఆయనలో ఉన్న అందమా? ఆకర్ష వ్యక్తిత్వమా! లేక ఇంకా మరేదైనానా? ఏది కుందన్‌ని నీరజ్ వైపు ఆకర్షితురాలైటట్టు చేసింది? అభిమానం క్షయం అవుతూ ఆత్మశక్తి విలీకరణ కూడా అయింది.
కుందన్ నీరజ్ పేరు మీద రాసిన కొన్ని ఉత్తరాలలోని కొన్ని అంశలు –
- కవి మనం ఏ గమ్యం వైపు నడుస్తున్నాం.. రాత్రుల రాజకుమారుడిగా, నిద్ర శృంగారంగా మార్చే ఆ కల ఏమిటి? మన మనసు-శరీరాలు, ప్రాణాల దాహాన్ని తీర్చే, మనం పొందాలనుకునే ఆ బిందువు ఏది?
- మనం కేవలం ప్రేమించడం కాదు, ప్రేమ ద్వారా జీవితంలో కొత్త అర్థాన్ని, కొత్త సత్యాన్ని, కొత్త సౌందర్యాన్ని, కొత్త తత్వాన్ని పొందుతున్నాం. నీవు అనునిత్యం నా ఆత్మను ఇంకా ఉజ్వలంగా చేస్తున్నావని నాకు అనిపిస్తోంది.
- ఒక ఆత్మ మరో ఆత్మను గుర్తు పట్టింది. నేను ప్రేమించాను. నాతో ఉన్న రిక్తతను నింపడానికి కాదు, పూర్ణత్వానికి పవిత్రత ఇవ్వడానికే నిన్ను ప్రేమించాను.
- నీవు నా శక్తివి, చేయూతవు, నమ్మకానివి, ప్రకాశ స్వరుపానివి. ‘లిఖ్ లిఖ్ భేజత్ పాతీ’ చదివేటప్పుడు ఈ ప్రేమ కేవలం ఒక ఆకర్షణ మాత్రమే అని ఎంత మాత్రం అనిపించలేదు. బహుశా ఆకర్షణ ప్రేమ సౌందర్యం యొక్క మౌలికమైన మహత్వపూర్ణమైన ఉపాదానం. కాని వస్తువు బాహ్యరూపంపైన ఆకర్షణ కలుగుతుంది. ప్రేమ అంతర్గతమైన భావన, హృదయపు లోతుల్లో ఉంటుంది. వ్యక్తిగత ప్రణయ భావన నిరూపణకి పూర్వాభాస అని కూడా అనుకోవచ్చు. కాని దీని ప్రస్థానం ఆధ్యాత్మిక ప్రేమ విశ్వప్రేమ వైపే. ఇది సత్యం.
ఈ లేఖలు చాలా రోజులు ఇద్దరి మధ్య నడిచాయి అని నీరజ్ చెప్పారు. “ఆవిడ రాసిన ఉత్తరాలు సురక్షితంగా నా పెట్టెలో ఉన్నాయి. కొన్ని ఉత్తరాల సంకలనం వచ్చింది. వాటిలో గొప్పదైన తత్వం ఉంది. కాని కొన్ని ఉత్తరాలు… నేను వాటిని నా నిజ సంపత్తిగా అనుకుంటాను. వాటిలో నా ప్రేమ సుగంధం ఉంది. నా చివరి ఊపిరి వరకు నేను వాటిని సంరక్షిస్తూనే ఉంటాను. ఆమె గుర్తుకు వచ్చినప్పుడల్లా ఆ ఉత్తరాలను గుండెలకు హత్తుకుంటాను. వాటితోనే మాట్లాడుకుంటాను. ఆమె ప్రతి రోజు ఒక ఉత్తరం రాసేది. నేను ఆ ఉత్తరాల కోసం పరితపించేవాడిని, ఎదురుచూసేవాడిని – లిఖే జో ఖత్ తుఝె వో తేరీ యాద్ మే, ఫూలోంకి రంగ్ సే దిల్ కీ కలమ్ సే తుఝ్‌కో లిఖీ రోజ్ పాతీ, ఆమె కోసమే రాసాను. ప్రేమ ఇంకా… ఇంకా పెరిగింది. వంద రెట్లయింది. స్పర్శించని, చూడని, చెప్పని ఒక భావుకత నాకు శాంతి లేకుండా చేసింది. నిలువ నీడ లేకుండా చేసింది. ఆమె నీరజ్ నీవు రావా? అని రాస్తూ ఉండేది. నీవు వస్తావని నా నమ్మకం. ఆలస్యం కావచ్చు కాని హృదయ ఆవేదనను తెలుసుకోకుండా ఉండలేం. మనసు స్వరాన్ని వినకుండా ఉండలేం. 1954లో నేను ఆమెను కలవడానికి బొంబాయికి వెళ్ళాను. మొట్టమొదటిసారి చూసాను. చూడడానికి మాములుగా ఉంది. కాని తెలివితేటలకు నేనెంతో ప్రభావితుడయ్యాను. రూపలావణ్యం నాకు నగణ్యమే. నేను మానసికంగా ఆమెకు ఎంతో దగ్గరయ్యాను. నన్ను ఆమె సముద్రపు ఒడ్డుకు తీసుకువెళ్ళింది. ఒడ్డు దగ్గరి ఇసుకపైన స్నిగ్ధ అలలతో ఆడుకుంటూ, గుంపుల మధ్యలో మొదటిసారిగా –
రెండు గులాబీ పూలను నా పెదవులు స్పర్శించినప్పటి నుండీ
మనసులో సుగంధం నిండిపోయింది, జగత్తంతా మధువనంలా అనిపించింది
(నీరజ్ కే ప్రేమ్ గీత్)
తర్వాత మేం ఇద్దరం తరచుగా కలుస్తూ ఉండేవాళ్ళం. ఆమె బొంబాయిలో ఒక ఫ్లాట్ తీసుకుంది. ఈ ప్రేమ గ్రాహిస్తకమైనది కాదు. సమాజ మర్యాద కూడా కాదు. అసలు సమాజపు ఈ మర్యాద – మన్ననలో అంతా బోలుతనమే ఉంది. నేనెప్పుడు ఈ ముసుగు వేసుకోలేదు. నా ప్రేమ మానసికమైనది, శారీరకమైనది అయినా ఈ దగ్గరితనంలో కామ దుర్గంధం లేదు. ఉన్నతమైన ఆత్మసమర్పణ ఉంది. నేను ఆమెతో ఎన్నో నగరాలకు వెళ్ళాను. ఆత్మీయంగా ఉండేవాళ్ళం. నేను ఏ ప్రేమ కోసం అయితే లోకాన్ని ఎదిరించడానికి సిద్ధంగా ఉన్నానో ఆమె ఆ ప్రేమను దాచిపెట్టుకునేది. పెళ్ళి చేసుకునే ధైర్యం ఆమెలో లేదు. ఆమెతో నేను కలిసినప్పుడు నేను ఉన్నతమైన స్థానంలో ఉన్నాను. పేరు ప్రతిష్ఠలు సంపాదించాను. ఆ రోజుల్లో వేలమంది ఆడపిల్లలు నన్ను కోరుకునేవారు. నేనే అనుకుంటే ఆమెను వదిలేసే వాడిని. కాని నేను అట్లా చేయలేదు. పెళ్ళి చేసుకుందాం అన్నాను. కాని ఆమె ససేమిరా ఒప్పుకోలేదు. సావిత్రి (నా భార్య) అధికారాన్ని తను లాక్కోదని చెప్పింది. అసలు విషయం ఏమిటో తెలియదు కాని ఆమె నన్ను వదిలేసి వెళ్ళిపోయింది. నేను దాదాపు రెండు సంవత్సరాలు పిచ్చివాడినై తిరిగాను. ఆమెను వెతికాను. ఆమె ఏ ట్రైన్‌లో వస్తూ పోతూ ఉంటుందో ఆ ట్రైన్ వెనక పరిగెత్తేవాడిని. మేమిద్దరం కలిసి వెళ్ళిన చోట్లల్లా కళ్ళల్లో వత్తులు వేసుకుని వెతికేవాడిని. గంటలు, రోజులు, నెలలు ఎదురు చూసేవాడిని. దాదాపు 12 సంవత్సరాల తరువాత ఆమెకు పెళ్ళి అయ్యిందన్న సంగతి తెలిసింది.”
మనం ఎప్పుడైనా జివన పథంలో కలిస్తే
నేను కన్నీళ్ళతో, నీవు నవ్వులతో
నా వైపు ఒక్క క్షణం మాత్రం చూడు
ఎందుకంటే నా గమ్యం నీవే
అసలు బతికేదే నీ కోసం
మరచి పోగలిగితే మరచిపో.
(నీరజ్ కే ప్రేమ్ గీత్)
నీరజ్ చెప్పిన ఈ మాటలన్నీ విన్నాక నేనెంతో ఆలోచించాను. కుందనిక నిజంగానే ప్రేమించింది. లేకపోతే ఇది వయస్సు వలన కలిగిన ఆకర్షణా? యవ్వనం పురి విప్పిందా? ఇక్కడ కుందనిక నీరజ్‌కు రాసిన ప్రేమలేఖలలోని కొన్ని అంశాలను చెబుతాను.
- నేను పశ్చాత్తాపపడటం తప్పంటాను.
- ఒకవేళ మనం ఎక్కడైనా కలిసినా, మనం ఎక్కువ రోజులు కలిసి ఉండే పరిస్థితే లేదు.
- నీవు వెనక్కి తిరిగి వెళ్ళిపోవాలి, నేను వెళ్ళిపోవాలి. దారి మనలని పిలుస్తోంది. పెడచెవిన పెట్టలేం కదా!
నేను ఈ ఆర్టిక‌ల్‍ని ఒక మంచి అందమైన మలుపుతో ముగిద్దామనుకున్నాను. కాని ఇంతలో కుందన్ ఫోను వచ్చింది. ఆమెకి నీరజ్ పట్ల కోపంగా ఉంది అని చెప్పింది. నీరజ్ ఏ లేఖలనైతే బయటపెట్టారో (సంకలనం – లిఖ్ లిఖ్ భేజత్ పాతీ), ఒకవేళ ఆయన ఇట్లు చేసినందుకు పశ్చాత్తాపపడితే, ఆ సంకలనంలో తను ప్రేమించిన ఆ అమ్మాయి చనిపోయిందని రాయాలి అని అన్నది. ఈ లేఖలన్నీ వ్రాసి ఇప్పుడు కోపం ఎందుకు? ఈ సంకలనం చూసి ఆనాడు ఆమె ఎంతో సంతోషపడ్డది అనీ, సంకలనం ఇది రెండో ముద్రణ అని నీరజ్ అన్నారు. రెండో రోజు ఆవిడ మళ్ళీ నాతో మాట్లాడింది. నీరజ్ పట్ల ఆమె అపరాధం చేసింది అన్న భావన నాలో ఉంది – “నీ కంఠం మా అమ్మాయి కంఠంలా ఉంది. నీవు చిన్నదానివి. నా మాటలను అర్థం చేసుకోగలుగుతున్నావో లేదో మరి తెలియదు. ప్రేమే జీవితం కాదు. యథార్థమైన భూమిపైన నా ఊహలన్నీ చెల్లాచెదురయ్యాయి. గమ్యం లేని జీవితాన్ని నేను జీవిస్తున్నాను. నీరజ్ నా వాడై కూడా నా వాడు కాదు. ఎదురు చూడడం, గుచ్చిపొడిచే మనుషుల చూపులు, ఒంటరితనం… నీరజ్ని నేను పోగొట్టుకోదలచుకోలేదు కాని నేను ప్రేమించిన నీరజ్ వేరు, ఈయన వేరు (ఇంకా ఆవిడ అన్న మాటలను బయటపెట్టదలచుకోలేదు). మరి కుందనికా మీరే – పరాయివాళ్ళ కోసం బలిదానం చేయడం మీలోని గొప్ప గుణం అని అన్నారు కదా! నా ఊహలకి నీవు దుఃఖం కలిగించినా నేను నా దుఃఖాన్ని మరచిపోతాను అని అన్నారు కదా! మరి చావు అనే మాట ప్రాయశ్చిత్తం అంతిమ దశ అని ఎట్లా అంటారు? ఆయన మిమ్మల్ని మరచిపోవాలని మాటిమాటికి ఎందుకంటారు? సమయంతో పాటు ఆయన ప్రేమ చనిపోనప్పుడు నీరజ్ మిమ్మల్ని మరచిపోవాలని ఎట్లా అనుకుంటారు?
5
నీ పట్ల అపారమైన ప్రేమ, భ్రమరం లేకుండానే పెళ్ళికూతురు సౌభాగ్యవతి అయింది.
(ఏక్ దీవానీ మీరా సీ)
తన ప్రేమ కాంతితో నీరజ్ గీతాలను కాంతిమయం చేసే ఒక పిచ్చి రాధ ఉంటే, మరో వైపు మీరా కూడా ఉంది. అసలు ఏమీ కోరకుండా తన సంపూర్ణ జీవితాన్ని నీరజ్కి అంకితం చేసింది. ఆమెకి పేరు ప్రతిష్ఠలు అక్కరలేదు. నీరజ్ని తన స్వంతం చేసుకోవాలన్న ఆలోచన లేదు. ఆమె కేవలం.. కేవలం ప్రేమించగలుగుతుంది. మనఃస్ఫూర్తిగా ప్రేమించింది. ఆమె ప్రేమ హృదయ భవనంలో మౌనం అనే మేలిముసుగు వేసుకుని చేసే దైవపూజ లాంటిది.
నీరజ్ – మూడు కోశాలు ఉంటాయి. తన్మయ కోశం, ప్రాణమయ కోశం, మనోమయ కోశం. ప్రేమ ఎప్పటివరకైతే దేహంలో ఉంటుందో అప్పటివరకు అది కేవలం కామ మోహం మాత్రమే, మనస్సులో ఉన్నప్పుడు ప్రేమ, ఈ రెండింటిని అధిగమించి భక్తిగా మారుతుంది. భక్తికి ఆ పైన ఉండేది ఆనందం… ఆనందం… అప్పుడు ఇక దేహం అవసరం ఉండదు. ఇంద్రా ప్రేమ కూడా అంతే. అక్కడ దేహం నగణ్యం.
నీరజ్ ఎవరు? ఎందుకు? ఎంతగా ప్రసిద్ధి చెందినవాడు? ఎంత గొప్పవాడు అన్నది ఆమెకి అక్కరలేదు. కావలసింది నీరజ్… నీరజ్… కేవలం నీరజ్.. ఇదంతా ప్రేమ ఉజ్జ్వల దీపం. అది నీరజ్ని ఏ బంధనాలలోనూ బంధించలేదు. ఇక్కడ తీసుకోవడం కాదు, అంతా ఇవ్వడమే. అదే ఆదర్శం ప్రకటితం అవుతోంది. నీరజ్ లేకుండా ప్రతీ కల, సంతోషం అంతా అసంపూర్ణమే… నీరజ్ రాస్తూనే వున్నారు. ఇంద్రా ఈ గీతాలను హృదయానికి హత్తుకుంది. నిజం చెప్పాలంటే వాటిలోనే జీవించింది.
చంద్రుడు రాత్రి వెంట్రుకలను ముడి వేస్తున్నప్పుడు
నీవు ఈ కుటీరంలోని చీకటిని గుర్తు చేసుకోకు.
మధుఋతు, మధువనం సిందూరాన్ని దొంగిలిస్తున్నప్పుడు
కాని శిశిరం నిన్ను కబళిస్తున్నప్పుడు
నన్ను పిలు – నేను శ్రావణం అయి వస్తాను
మఠంలో గంటలు మ్రోగుతున్నప్పుడు, శంఖనాదం జరుగుతున్నప్పుడు
గణగణలు, నాదం ప్రతిధ్వనిస్తున్నప్పుడు
నా పూజని స్వీకరించరు
గీతాల హోరులో నీవు అలంకరించబడి ఉండేవరకు
నా కన్నీళ్ళు గిలగిల తన్నుకుంటూ ఉండాలి
మఠం కూలినప్పుడు, శృంగారం చెల్లా చెదురైనప్పుడు
నీవు నన్ను పిలు, నేను తత్వం అవుతాను.
నీ జీవితం శూన్యం అని అనిపించినప్పుడు
నీవు నన్ను పిలు, నేను ఝుంకారం అవుతాను.
భోపాల్‌లో నివసిస్తున్న ఇంద్రాకి నీరజ్ గీతాలంటే పిచ్చ ఇష్టం. ఆమె నీరజ్‌మయం. నీరజ్ మొదటిసారిగా ఇంద్రాని ఆమె ఇంట్లో కలిసారు. వాళ్ళ ఇంట్లో ఒక భాగం నవభారత్ ఆఫీసుకు అద్దెకు ఇచ్చారు. నవభారత్ ఎడిటర్ అక్కడే ఉండేవాడు. మొట్టమొదటిసారి నీరజ్ ఆయనతో పాటు అక్కడికి వచ్చారు. రెండో రోజు వాళ్ళింట్లో కావ్యగోష్ఠి జరిగినప్పుడు కలిసారు. మరో మీరా నీరజ్ని ప్రేమించిన ప్రేమమయి. ఈ కథకి మొదలే ఉంది, అంతం లేదు.
నీరజ్ మిత్రులు నరేంద్ర దీపక్ ఇంద్రాని చాలా కాలం తరువాత నీరజ్‌తో కలిపించారు. నీరజ్ ఎంత పెద్ద హోటల్‍లో ఉన్నా, పంచభక్ష్యపరమాన్నాల భోజనం ఉన్నా, ఇంద్రా తన చేతులతో భోజనం తయారుచేసి తీసుకువచ్చేది. ఆమె చేతి వంట ఆయనకు ఎంతో ఇష్టం. నీరజ్ ఆగమనం ముందే ఇదంతా ఏర్పాటు అయ్యేది. ఆయన వెళ్ళేవరకూ ఆమె అట్లాగే తన చేతి తీపి భోజనం తినిపించేది. నేను ఇదంతా ‘నీరజ్ విశేషాంక్’లో రాసాను.
ఇప్పటికీ ఇంద్రా ఆలీఘఢ్ వచ్చినప్పుడు ప్రేయసిలా కాదు, ఒక తల్లిలా నీరజ్ బాగోగులు చూస్తుంది. ఏం తినాలి, ఏం తినకూడదు, ఏది తింటే మంచిది, ఏది తింటే ఆరోగ్యం దెబ్బతింటుంది, మందులెప్పుడు తీసుకోవాలి, ఎప్పుడు తీసుకోకుడదు – అంతా ఆమె ఆధ్వర్యంలోనే జరగాలి. ప్రతి నిమిషం ఒక యుగమై జీవించే నీరజ్ ఏం మాట్లాడకుండా ఆమె చెప్పిందంతా వినేవాడు. అసలు ఆ సమయంలో నీరజ్ నీరజ్‌గా కాదు, ఒక సంయమంగా ఉండే నీరజ్ మాత్రమే. శబ్దాలతో, గీతాలతో వెక్కి వెక్కి ఏడ్చే ఆయన సంవేదన ప్రత్యక్షం అయితే, ఆ గాయాలకు మందు రాస్తుంటే, “పిచ్చిదానా! ఇట్లా చేయకు. ఎవరి హృదయంలో బాధ దాగి ఉందో లోకం వరద కంటే మిన్నగా చేయి కలుపుతుంది” అని నీరజ్ అంటున్నారా అని అనిపిస్తుంది.
ఇవాళ ఇంద్రా పడటం వలన నడవడం కష్టంగా ఉంది. అయినా ఆమె ఏదో విధంగా నీరజ్ దగ్గరకి వెళ్ళాలని కోరుకుంటోంది. ఎందుకంటే ఆమె ఉద్దేశంలో నీరజ్కి ఆరోగ్యం బాగా లేదు. వారిని కనిపెట్టి ఉండేవారు ఎవరూ లేరు. ఎంతసేపు నేను ఇంద్రాతో మాట్లాడానో అంతసేపు ఆవిడ ప్రేమ లోని పవిత్రతని ఫీల్ అయ్యాను. నేను భక్తి శ్రద్ధలతో తల వంచాను. “బాబాని నేను చూసుకుంటాను, మీరు బాధపడకండి” అని చెప్పగానే ఆమె హమ్మయ్య అని శ్వాస పీల్చింది. ఆవిడ శాంతియుతమైన ఊపిరి నా ఊపిరిలో అమృతాన్ని కలిపింది, అసలు ఆ సాధకురాలి ఊపిరిని వర్ణించడానికి నా దగ్గర శబ్దాలు లేవు, వర్ణించలేను.
తనని ఒక సాధారణ స్త్రీగా నీరజ్ని అసాధారణమైనవాడిగా, ఎంతో గొప్పవాడిగా ఎంచే ఆమెను, నేను నా భావాలకు ఆనకట్ట వేసి ఆమెను అడిగాను – “ఎప్పుడైనా మీకు ఈర్ష్య కలిగిందా? బాధ కలిగిందా? పశ్చాత్తాపపడ్డారా?” అని. ఆమె ఇచ్చిన జవాబు – “నేను నీరజ్ని మనస్ఫూర్తిగా ప్రేమించాను”. ఇక ముందు ఏ ప్రశ్నలు అడిగే ధైర్యం నాలో లేకపోయింది.
ఫోన్ పెట్టేసాకా నేను ఎంతో ఆలోచించాను. అసలు ప్రేమగా ఒక పర్వతంలా నిల్చుంది. ఆ ప్రేమే మంచి చెడులను వేరు వేరు చేసి చూడలేకపోతోంది, సంపూర్ణత్వాన్ని మాత్రమే కోరుకుంది. మనస్సు నిండిపోయే అమృతత్వాన్ని. ప్రేమ ఎంతో నిస్సహాయమైనది. ఎందుకంటే అది మొరపెడుతుంది, ఫిర్యాదు చేస్తుంది, కాని వదిలిపోలేదు. ఎందుకంటే ప్రేమాంకురాన్ని లాగి బయట పారేయవచ్చు, మొక్కను తీసేసి కొత్త మొక్క పెట్టవచ్చు కాని ప్రేమ వటవృక్షం అయ్యాక దానిని మొత్తంగా కూకటివేళ్ళతో కూల్చడం ఎంతో కష్టం, అసలు అసంభవం కూడా.
“ఈ జన్మలో మేం కలవలేకపోయాం కాని మరో జన్మ అంటూ ఉంటే నీరజ్ని ముందే బుకింగ్ చేసేసుకున్నాను” అని ఇంద్రా అంటే, “నేను ఇంద్రా ఎదురుకుండా నన్ను నేను వామనుడిగా అనుకుంటాను, ఆమె చాలా మంచి మనిషి. నన్ను చాలా ప్రేమించింది. ప్రేమకు హద్దులు లేవు, నేను ఆమె ప్రేమను ప్రేమించాను కాని ఎక్కడా మైలపరచలేదు. ఈనాటికి కూడా ఆమె గంగలా పవిత్రమైనదే. ప్రేమమయి. ప్రేమకు అంకితం అయిన ఆమె అందరికీ ఆదర్శం, ఉదాహరణ. ఆమె ఎదుట నేను ఎప్పుడూ తలవంచాను, ఇక ఎప్పటికీ తలవంచుతాను”.
6
అసలు నీవు గుర్తుకు రాకుండా తెల్లవారలేదు
సాయంత్రం కాలేదు… అంతటా నీవే… నీవే…
(సావిత్రి నిజానికి సావిత్రే)
నీరజ్ మొదటి భార్య సావిత్రి చాలా సాధారణమైన స్త్రీ. ఆమె పతివ్రత. పతి సేవయే ఆమె పరమ ధర్మం. నీరజ్ కష్టకాలంలో ఆయనకి చేయూతనిచ్చింది. ఆయనే తనై జీవించింది. కాని నీరజ్కి పేరు ప్రతిష్ఠలు వస్తున్న కొద్దీ, ఆయన పూర్తిగా బిజీ అయిపోయి, పోయిన కొద్దీ, అందరు ఆయన వెనక పిచ్చివాళ్ళై వెంబడించడం చూసిన కొద్ది ఆమెకు సందేహం కలగసాగింది. తనవాడు కాకుండా పోతాడేమోనని భయం కలగసాగింది. “స్త్రీలో ఎప్పుడూ బాధపడే గుణం, ఈర్ష్య ఉంటాయి. నేను ఆమెకు ఎన్నోసార్లు చెప్పాను, నేను ఎప్పుడూ నీ వాడినే. నేను అందరివాడినైనా నీ వాడిని మాత్రమే. నీ వాడిగానే ఉంటాను. అసలు ఆమెను వదిలివేయాలన్న ఆలోచనకూడా నాకెప్పుడూ రాలేదు. కాని ఆవిడ ఎన్నో ఫిర్యాదులు చేస్తూ, ఆవిడ తన ఆయుష్షు కూడా నాకు ఇచ్చి వెళ్ళిపోయింది. నేను ఈ రోజు ఆమెను గుర్తు చేసుకుంటూ…”
7
ఎవరిని చూసినా నీ చిత్రమే కనిపించింది.
కథ అయి ఈ సమయంలో జీవిస్తున్న నీరజ్ని ఎందరో మహిళలు ప్రేమించారు. ఇది నిస్సందేహం. మీరట్‌లో ఉండే మహిళ నీర్ (పేరు మార్చబడింది) ఆయన సమకాలీనురాలు. విదేశాలలో ఎన్నో ప్రోగ్రామ్‌లు ఇచ్చిన నీరజ్ గీతాల పట్ల ఎంతగానో ప్రభావితురాలయింది. ఒకరకంగా నీరజ్‌మయం అయిపోయింది. ఆమె ఇల్లు-వాకిలీ వదిలివేసి, గౌరవ-ప్రతిష్ఠలను తుంగలో తొక్కి భర్త దగ్గర నుండి ఇండియాకి వచ్చేసింది. భారతదేశం తన ఇల్లు, నీరజ్ తన జీవితం అనుకుంది. ఆమె ఇంట్లో బెడ్‌రూమ్ అయినా, డ్రాయింగ్ రూమ్ అయినా, గోడల మీద ఎటు చూసినా నీరజ్ ఫోటోలే, ఆమె పూజామందిరంలో కూడా ఒకటే ఒక ఫోటో ఉంది. ఆ ఫోటో నీరజ్‌ది. నేను చూడలేదు కాని విన్నాను, ఆవిడ ఇంట్లో అడుగుపెట్టగానే వాతావరణం అంతా నీరజ్‌మయం అయిపోతుంది.
ఇట్లాగే ఒక ముస్లిం ఆడపిల్ల ఉండేది. ఆమె ఒక అర్ధరాత్రి నీరజ్ ఇంటికి వచ్చేసింది. వంటి మీద ఉన్న బట్టలతో వచ్చేసింది. ఆ బట్టలు తప్ప కట్టుకోడానికి మరే దుస్తులు లేవు. చేతిలో చిల్లిగవ్వ లేదు. సావిత్రిగారు ఆ అమ్మాయికి బట్టలు కుట్టించింది. వాళ్ళ ఇంటివాళ్ళు వచ్చేదాక ఆమెని తన ఇంట్లోనే అట్టిపెట్టుకుంది.
ఇట్లాంటి మరెన్నో కథలు నీరజ్‌తో ముడిపడి ఉన్నాయి. ఆయనని ఎవరు ప్రేమించినా హృదయ పూర్వకంగా ప్రేమించారు. ఆయన కోసం పిచ్చివాళ్ళు అయ్యారు. ఉదాత్త ప్రేమ వాళ్ళ జీవితం అయింది. ప్రసిద్ధి చెందిన రచయిత్రి మన్నూ భండారి గారు నీరజ్ గీతాల పట్ల ఎంతో ప్రభావితం అయింది. కాని తరువాత ఆవిడ జీవితంలో రాజేంద్ర యాదవ్ ఆగమనం అయింది. ఆవిడ వారిని వివాహం చేసుకుంది.
8
ఎవరు ప్రేమించినా హృదయపూర్వకంగా ప్రేమించారు.
నిజానికి నీరజ్ని చూసి ఈర్ష్య చెందేవాళ్ళు ఎందరో ఉన్నారు. వారిని బద్నామ్ చేసేవాళ్ళు ఎందరో ఉన్నారు. కాని ఆయనని ప్రేమించినవారి ప్రేమ హృదయ లోతుల్లోంచి పొంగివచ్చిన ప్రేమ. ప్రసిద్ధ స్త్రీవాద రచయిత్రి మైత్రేయి పుష్ప నీరజ్ గీతాలను చదివాకే ప్రేమించడం నేర్చుకున్నానని చెప్పారు. ప్రసిద్ధ గజల్‌కార్ సురేంద్ర చతుర్వేది, ఓం నిశ్చల్, లతా యాదవ్ మొదలగువారికి నీరజ్ అంటే ఎంతో గౌరవం. వాళ్ళ ఉద్దేశంలో నీరజ్ యుగపురుషుడు. సైమ్‌సంగ్ బహాదూర్, రామసింహ్ భయ్యా, ఆశీష్‌లే కాకుండా ఇంకా ఎందరో నీరజ్ గీతాలను చదివారు. వృద్ధాప్యంలోకి వచ్చారు. నీరజ్ పేరు వినగానే కళ్ళల్లో మెరుపు వస్తుంది. కేవలం నీరజ్ పేరు విని కవి సమ్మేళనానికి వెళ్ళేవాళ్ళు కోకోల్లలు. “కరతాళ ధ్వనుల మధ్య నా జీవితం నడిచింది. వేదిక మీద నేను లేనప్పుడు, చప్పట్లు విననప్పుడు ఆ క్షణమే నేను చనిపోయినట్టు లెక్క” అని ఎప్పుడూ అంటూ ఉంటారు. నిజానికి వేదిక కుడా నీరజ్ లేనప్పుడు తనను తాను ఆధా అధూరా అని అనుకుంటుంది. కాన్పూర్ వాస్తవ్యులు, ప్రసిద్ధ అస్టూబాబూ ఎంతో ఉత్సాహంగా నీరజ్ గురించి మాట్లాడుతుంటారు. ఆయన ఆఫీసులో నీరజ్‌తో పాటు తను తీయించుకున్న ఫోటో కూడా ఉంది. నేను చూసాను. బ్రహ్మేంద్ర గుప్తా నీరజ్ని సాక్షాత్ దేవుడిగా భావిస్తారు. వారి చరణాలకు వందనం చేసినప్పుడు దేవుడికి పాదపూజ చేసినట్లుగా ఆయన భావిస్తారు.
భగవాన్ ఓషో కూడా నీరజ్ని గౌరవించేవారు. ఆయన ఎన్నో పుస్తకాలకు నీరజ్ ఉపోద్ఘాతం రాసారు. అమృతాప్రీతమ్ జీవితం – రచనల పట్ల ఎంతో ఆకర్షితులైన ఓషో ఆవిడకి ఆహ్వానం పంపినా ఆమె రాలేదు. కాని నీరజ్ వెంటనే వెళ్ళేవారు. ఎందుకంటే ఓషోకి నీరజ్ పట్ల ఎంతో ఆకర్షణా, గౌరవాలు ఉన్నాయి. అంతే ఆకర్షణా, గౌరవాలు నీరజ్కి ఓషో పట్ల ఉన్నాయి. ఓషో ఉపన్యాసాలలో ఎప్పుడూ నీరజ్ కావ్యపంక్తులు ఉండేవి. నీరజ్ గీతాలలో ఓషో తత్వం ఉండేది. ఇద్దరు చాలా దగ్గరి స్నేహితులు. ఓషో అడిగినందువల ఆశ్రమంలోనే నీరజ్ 5,6 గీతాలు రాసారు. వాటిల్లో ‘యహ్ ప్యాసోంకీ ప్రేమ్ సభా హై’ ఎంతో ప్రసిద్ధి పొందిన గీతం.
ఒకసారి ఓషోని “భగవాన్ ఓషో అని ఎందుకు రాస్తావు, భగవంతుడని అనిపించుకోవాలని ఎందుకనుకుంటావు?” అని అడిగారు. “చనిపోయాక ఈ విశేషణాలని అందరూ మరచిపోతారు. కాని నీ ఫిలాసఫీ, నీ ఆలోచనలే నిన్ను జీవింపజేస్తాయి” అన్నారు నీరజ్. ఓషో అప్పటికే పేరు ప్రతిష్ఠలు సంపాదించారు. ఆయన నీరజ్ మాటలను అన్యథా అనుకోలేదు. అపార్థం చేసుకోలేదు.
9
“ఆద్మీ కో ఆద్మీ బనానే కేలియే జిందగీ మే ప్యార్ కీ కహానీ చాహియే”
(నేను కేవలం ప్రేమించాను)
జడం అయినా చైతన్యం అయినా అది ఏదైనా నీరజ్ ప్రేమించారు. నిజానికి ప్రేమ వారి బలహీనత, వారి శక్తి కూడా. ప్రేరణ, గతి. అసలు జగత్తంతా ప్రేమమయం. ఈ ప్రేమలో పాపం ఉన్నా అది పాపమయమైన ప్రేమ ఎంత మాత్రం కాదు. పైగా ఈశ్వరుడి పట్ల జిజ్ఞాస లాంటిది. నిర్మలమైనది, శాశ్వతమైనది, సంపూర్ణమైనది.
ప్రేమ రాగం
దాని పేరే జీవితం
పాడుతూ గడిపితే ఉదయం
ఆడి గడిపితే సాయంత్రం
అసలు శబ్దాలు జ్ఞానం వ్యర్థం
కన్నీళ్ళను గీతలుగా మార్చాలంటే
ప్రేమను మనస్సాక్షిగా ప్రేమించాలి
మనిషిని మనిషిగా తయారు చేయాలంటే
జీవితంలో ఒక ప్రేమ కథ కావాలి.
ఎందుకంటే నీరజ్ దృష్టిలో
పుణ్యం చేసినవాళ్ళు దేవతలవుతారు
పాపం చేసినవాళ్ళు పశువులవుతారు
ప్రేమించేవాళ్ళు మాత్రమే మనుషులవుతారు.
నీరజ్ ప్రేమ ప్రేమను పూజనీయంగా చేసింది. పతనం చేయలేదు. పై స్థాయికి తీసుకువెళ్ళారు. నిర్మాణం, సృజన, సంవేదన మానవత్వపు కోటలే దీనికి పునాదులు.
హద్దులను అతిక్రమించడమే ప్రేమ కర్తవ్యం
అంటే ప్రతీ మనిషి ఋణాలను తీర్చుకోవడం
జ్ఞానాన్ని, ధ్యానాన్ని, ధర్మాన్ని అర్థం చేసుకున్నవాళ్ళా!
మనిషి దేవుడవడమే మతం యొక్క ధ్యేయం.
నీరజ్ ప్రేమ సంబంధం ఆత్మతో ఆత్మకు కల సంబంధం. సంబంధాన్ని మానవత్వంగా మార్చే సంబంధం.
ద్వేషాన్ని ప్రేమతో అలంకరించినప్పుడే
ధరిత్రిని స్వర్గంతో అలంకరించగలుగుతాం.
ప్రేమలో ద్వేషానికి ఏ మాత్రం స్థానం లేదు. మనిషిని మహనీయుడిగా మార్చేదే ప్రేమ. అందుకే నీరజ్ హింస – ద్వేషం – వినాశకారి తుపాకి మందు రాశి మీద కూర్చునే బదులు సంవేదన లేని మరుభూమిని ప్రేమతో తడిపి శాంతి పూవులను వికసింపజేయాలని కోరుకున్నారు.
మనస్సు మనస్సులకు మధ్య అగాధాలు, మైదానాలతో రక్తపాతాలు, రోడ్ల మీద యుద్ధాలు నడుస్తున్నాయి. శ్మశానాలలో శాంతిని పాతిపెట్టారు. సంకెళ్ళు తెంపబడ్డాయి, కాని ఈ లోకంలో మనిషికి ఇంకా స్వాతంత్ర్యం రాలేదు. ఆనందం అంతా వెండి తాపడం చేయబడ్డ భూములలోనే ఉంది.
నిద్రిస్తున్న కిరణాన్ని లేపుతూ ముందుకు నడు
అలకతో ఉన్న ఉదయాన్ని బతిమలాడు
ప్రేమ ముసుగులలో బందీ కాకుడదు
ప్రతీ మేలిముసుగును తొలగిస్తూ ముందుకు నడు
అందరూ ఒక దారిపై నడిచేవారే
అందరినీ ప్రేమిస్తూ ముందుకు నడు.
అణా రెండణాలకి అమ్ముడుపోయింది నలువైపులా ఇదే మాట
నడిరోడ్దు మీద మానం అమ్ముడుపోతోంది దుకాణాలలో
దారి దారినా మందిర్-మస్‌జిద్, అడుగడునా గురుద్వారాలు
ఈ భగవంతుడి బస్తీలలో మనిషి-మనిషిపై ఎన్నెన్ని అన్యాయాలో – అత్యాచారాలో…
ప్రతీ కిటికీని తెరిపించు, సంకెళ్ళను తెంచుతూ నడు
వీటి వలన వెలుగు రాకపోతే, మానస దీపాన్ని వెలిగించుతూ నడు.
అందరూ ఒకదారిపైన నడిచేవారే,
అందరినీ ప్రేమిస్తూ ముందుకు నడు.
నీరజ్ ఎంతో భావుకుడు. వారి మానస ఉత్కర్ష, స్వచ్ఛతల సంబంధం హృదయంలోని లోతులతోనే కాదు, ఉన్నత దృష్టి కోణం, నమ్మకాలతో కూడా ముడిపడి ఉంది. కన్నీళ్ళను అద్దెకు తెచ్చుకునే ఈ మనుషుల మధ్య కవి నీరజ్ బాధ హృదయపు లోతుల్లోంచి వచ్చింది. ఈ బాధ నదీ ప్రవాహపు వేగంతో, విశ్వకళ్యాణం అనే మహా భావనా సముద్రంలో లీనం అవడం మనం చూడగలుగుతాము.
ద్వేషం అనే తుపాకి మందును వెదజల్లకు నేస్తం
ఈ యుద్ధాల విషపు కాలువలను మూసేయ్.
ఏ ప్రేమ అయితే ఇనుప పెట్టెలలో బంధింపపడ్డాదో
దాని బంధనాలను తెంచెయ్యి, ముక్తి కలిగించు.
యుద్ధాల వల్ల ఏ శక్తిని తెచ్చావని?
ఇక ఈ కత్తులు కటారాలు పారేసేయ్, ప్రేమను పొందు
నీదే విజయం అవుతుంది నేస్తం
శత్రువులకు నీ మనసిచ్చి చూడు నేస్తం.
అసలు మనిషి మానవత్వం మరిచిపోతే, మనిషి మనిషిని హృదయానికి హత్తుకోకపోతే, అవతలివాడి బాధను అర్థం చేసుకోలేకపోతే వాడికి మనిషి అని పిలిపించుకునే హక్కు లేదు – లేదు గాక లేదు అని నీరజ్ అంటారు.
నేను నేర్పించేది ఇదే, నీవు బతుకు, అవతలి వాళ్ళని బతకనివ్వు
పంచి ఇవ్వగలిగినంత ప్రేమను పంచు
నువ్వు, నీతో పాటు దళితులు; ధూళి నవ్వులా నవ్వు
దారిలో ఏ ముల్లు కూడా నలిగిపోకూడదు, అట్లా నడు
నీ సుఖం నీదే కాదు, అందులో లోకం పాలు కూడా ఉంది
పువ్వు కేవలం కొమ్మది కాదు, అది ఉద్యానవనానికి మొదటి శృంగారం
తరువాతే అది కొమ్మకి శృంగారం…
అసలు కృష్ణుడు ప్రేమకు ప్రతిరూపం అంటే, ప్రేమకు ప్రతిరూపం నీరజ్ అని నేనంటాను. ఈ ప్రేమ బలంతోనే నీరజ్ ఎన్నో ఎత్తుపల్లాలు చూశారు, యుద్ధాలు చేశారు. ఈనాడు ఈ వృద్ధాప్యంలో కూడా ఇంత బలహీనుడినా జవనశక్తి ఆయనకు ప్రేమ వలనే లభిస్తోంది. ఇప్పటికీ ఆయన మానసికంగా ఉల్లాసంగానే ఉన్నారు.
10
ఆకలి మనిషిని విశ్వాసఘాతకుడిగా చేస్తుంది.
కోరిక మనస్సు – దేహాన్ని అపరాధిగా మారుస్తుంది
(ఈ ఆకలి ఈతిబాధల వలనే పుట్టింది)
అసలు నీరజ్ బాధా దుఃఖాల గర్బం నుండే పుట్టాడు. ఈ సంగతి అందరికీ తెలిసిందే. ఆయన పుట్టిన కొన్నిరోజులకే తండ్రి చనిపోయాడు. తల్లి అంటే ఆయనకి ఎంతో అభిమానం, ప్రేమ. కాని పరిస్థితుల కారణంగా మామయ్య హరదయాళ్ ఇంట్లో ఉండాల్సివచ్చింది. బాల్యం తల్లి కోసం వెక్కి వెక్కి ఏడ్చింది. బాలుడిగా, యువకుడిగా లేమి వలన ఎన్నో బాధలు పడాల్సివచ్చింది. రైలులో కూడా పకోడీలు, టీ, సిగరెట్లు అమ్మాల్సి వచ్చింది.
కొందరు ఆయనని లోభి అని, సుర-సుందరిలతో ఆయన జీవితం ముడిపడి ఉందని అంటారు. ఎవరైతే బాల్యం, యౌవనంలో సగభాగం కడుపుకి ఓ ముద్ద దొరకక అలమటించాడో, ఈ నిస్సహాయ స్థితిలో ఏదో ఒక మిల్లు ఫాటక్ దగ్గర నిల్చుని పనికోసం ఎదురు చూసాడో మరి ఆయనలాంటి ఎవరైనా చివరివరకు ఆకలిగానే ఉంటారు కదా! అసలు ఈ భయం వలనే ఆయన ఇప్పటి దాకా లోభిగా బతుకుతున్నారు. అయినా ఆయన అంతో ఇంతో అందరికీ సహాయం చేసిన మనిషే ఈ నాటికి చేస్తూనే ఉన్నారు.
నీరజ్ ‘కాన్పూర్ కీ పాతీ’లో రాసారు.
కాన్పూర్ ఇవాళ నీ కొడుకుని చూసావు
నీ నీరజ్ బదులు అతని శవాన్ని చూసావు
నన్ను నేను ఎంత తక్కువగా అమ్ముకున్నానంటే
బీదరికం కూడా నన్ను కొంటే బాధపడుతుంది.
కాని ఈ వ్యక్తి ఎప్పుడు ఎవరిదీ ఒక చిల్లి కానీ తీసుకోలేదు, మోసం చేయలేదు. ఏ పని దొరికితే ఆ పని చేసారు. ఈ పని చేస్తే పరువు తక్కువ, ఆ పని చేస్తే గౌరవం అని ఎప్పుడు అనుకోలేదు. ఎవరి దగ్గరా పైసా అప్పు తీసుకోలేదు. అప్పులు తీసుకుని ఎగురగొట్టలేదు. ఆయన రాత్రింబవళ్ళు కష్టపడ్డారు. స్వాభిమానంగా శ్రమపడ్డందుకు గర్వపడ్డారు. ఈనాడు వారు ఈ స్థితిలో ఉన్నారంటే ఆయన శ్రమకి ఫలితమే. అసలు ఎవరనుకున్నారు, ఎవరినైతే దారిలోని ధూళి సైతం చీదరించుకుందో, అతడే ఒకరోజు ఒక మహాకవి, ఒక యుగకర్త అవుతాడని?
కాని ఈనాడు వారి స్థితి చూస్తే నాకు చాలా బాధ కలుగుతుంది. జీవితం అంతా అందరి కోసం శ్రమించిన ఆ మనిషి ఇవాళ అందరికి బరువైనారు. ఆయన ఒకప్పుడు ఎట్లా శ్రమించి రాజకుమారుడిలా బతికారో రాజకుమారుడిలాగానే చనిపోతే చాలు. నేను ఎప్పుడు అదే కోరుకుంటాను.
ఇక ప్రేమ విషయంలో… పైసల లాగా ప్రేమ రాహిత్యం ఆయనను ప్రేమ కోసం తపింపజేసింది. ప్రేమ కోసం ఆయన పడ్డ తపన అంతా ఇంతా కాదు. అయినా నీరజ్ ఎపుడు ఎవరిని మోసం చేయలేదు. ఎవరిపై అధికారం చూపించలేదు.
ప్రతి వ్యక్తి లోనూ మంచి గుణాలు, చెడు గుణాలు రెండూ ఉంటాయి, ఏ వ్యక్తీ పరిపూర్ణుడు కాదు. నీరజ్లో కూడా బలహీనతలు ఉన్నాయి, నేను ఒప్పుకుంటాను. ఆయన శరీరపు దుప్పటి మురికిగా ఉండవచ్చు, వందల మరకలు ఉండవచ్చు, కాని ఆయన మనస్సు అనే దుప్పటి మాత్రం ఎటువంటి మరకలు లేనిది. నేను ఎక్కువగా ఎవరిలోనూ చెడు చూడను. కొందరు వారిలో బలహీనతలు మాత్రమే చూసారు. నేను నీరజ్లో ఒక ఎంతో అమాయకుడైన మంచి మనిషిని చూసాను. వారిలో అమాయకమైన, నిష్కళంకమైన, నిరభిమాన, పట్టుదల కల ఒక బాలుడిని నేను చూసాను. నేను వారిలో ఒక మహామనిషిని చూసాను. ద్వేషం, అహంకారం లేని ఆత్మను చూసాను. ఎంతో విశాలమై, మానవతా విలువలతో వెలిగే ఆత్మను చూసాను.
అందుకే…
నీరజ్ కన్నా ధనవంతుడు ఇక్కడ ఎవరున్నారు?
ఆయన హృదయంలో లోకం లోని ప్రేమ అంతా నిండుకుని ఉంది
అని నేనంటాను.
11
కన్నీళ్ళను సన్మానం చేసినప్పుడల్లా అందరూ నన్ను తలచుకుంటారు అని ఆయన అన్నారు.
కాని మానవతా విలువలను నిలపాలని తపన పడ్డ ఈ ప్రేమ పూజారిపై ఎన్నో ఆరోపణలు వచ్చాయి. తీవ్ర విమర్శలను ఎదుర్కోవాల్సి వచ్చింది. వీళ్ళల్లో ఆయన ముందు పొగిడి, వెనక ఆయన గురించి చెడు ప్రచారం చేసేవాళ్ళు ఉన్నారు. వీళ్ళు మోసకారులు, ఎంత సేపూ లోపాలు వెతకడమే వీళ్ళ పని. వీళ్ళు స్వార్థపరులు. వారితో పనులు చేయించుకుని నమ్మక ద్రోహం చేసేవాళ్ళు. విమర్శించడం తప్పు కాదు, విమర్శించే తీరు తప్పు. ఈ విమర్శంచే వాళ్ళు పత్తిత్తులేం కారు. విమర్శించినా కేవలం ఆయన వ్యక్తిత్వం గురించే ఎందుకు? రచనలను ఎందుకు విమర్శించలేదు? ఆయన లోని చీకటి మాత్రమే చర్చించేవాళ్ళు వ్యక్తిత్వంలోని ఉజ్జ్వలమైన పక్షాన్ని ఎందుకు వితర్కించరు? ఎదురుకుండా ఒక మాట, వెనక మరో మాట.
ఆయన గురించిన కథలు – వదంతులు ఇక చాలించండి. ఆయన పొందిన వాటిని గురించి, ఆయన గీతాల గురించి చర్చించండి అని నేనంటున్నాను. 95 సంవత్సరాల వయసులో కూడా సాహిత్యం పట్ల ఆయనకున్న ప్రేమను చూస్తె మనకు ఎంతో ఆశ్చర్యం వేస్తుంది. సాహిత్యం కోసం ఆయన అంకితమైపోయారు. దానిని గురించి చర్చించండి. ఆయన గీతాలపై చర్చలు పెట్టండి. దేహం జర్జరమైన స్థితిలో ఉన్నప్పుడు దాన్ని గురించే ఎందుకు మాట్లాడటం? నిజానికి ప్రేమ సంబంధాలు వ్యక్తిగతమైనవి. ఒక తాగుబోతు మరో తాగుతోతును విమర్శించడం హాస్యాస్పదం. తాము చరిత్రహీనులై ఎదుటివారిని వేలెత్తి చూపడం ఎంతవరకు న్యాయం?
కాని ఆశ్చర్యం ఏమిటంటే ఆయనని ద్వేషించేవారు – ద్వేషించడం, బహిష్కరించడం బదులు ఆయనకి తమ మనస్సులలో పెద్ద పీట వేసి పూజిస్తున్నారు. ఆయన విఅపు వేలెత్తి చూపిస్తూ, మళ్ళీ ఆయన గురించిన జయఘోష చేస్తున్నారు. సాహిత్యాకాశంలో ఆయనకి ఒక స్థానం దొరకక పోయినా ప్రపంచంలో గీతకారుడిగా ఎంతో పేరు పొందారు. అసలు ఒక్కోసారి అనిపిస్తుంది ప్రతి వ్యక్తిలో ఒక నీరజ్ ఉన్నాడని, ఆ నీరజ్ కవి నీరజ్‌లా బతకాలనుకుంటాడని. కాని ఈ విమర్శలు, అభాండాలు, ఆరోపణలు – గాయపడ్డ నీరజ్ ఇట్లా అంటారు “నేను ఏ అపరాధం చేయలేదు, నేను ఏది చేసినా ప్రేమకు వశీభూతుడనై చేసాను. మనిషి మనిషిని ప్రేమించడం అపరాధం అయితే నేను ఈ అపరాధం చేసాను. ప్రతి జన్మలోనూ చేస్తాను. జన్మ జన్మలకీ నేను అందరినీ ప్రేమిస్తూనే ఉంటాను.”
12
“నేను ఎంతగా బద్నామ్ అయ్యానంటే లోకమా! నన్ను మరిచిపోవడానికి నీకు కొన్ని యుగాలు పడుతుంది…”
నీరజ్ ఈనాడు మారుతున్న ప్రేమ స్వరూపాన్ని చూసి ఆయన ఎంతో బాధపడుతున్నారు. అసలు ఈనాడు ప్రేమ ఎక్కడ ఉంది? అంతా పై పై నాటకమే. ఈనాడు ప్రేమ ఫోనుతో మొదలవుతుంది. ఫోనుతో అంతం అవుతుంది. ప్రేమ ఒక తపస్సు, ప్రేమ ఒక ఆరాధన. ఇది అందరికీ సాధ్యం కాదు. అవతలి వాళ్ళని పొందడమే ప్రేమకాదు. అసలు ప్రేమ ఉంటే ద్వేషం ఎట్లా ఉంటుంది? ఈనాడు పాశ్చాత్య సంస్కృతి ప్రభావం అధికంగా ఉంది. ఆలోచనల మీద భావాల మీద దాని ప్రభావం ఊహకందనంతగా ఉంది. యాసిడ్ దాడులు, బలాత్కారాలు, హత్యలు నిరంతరం సాగుతూనే ఉన్నాయి. ఏది జరగకూడదో అదంతా జరుగుతోంది. ప్రేమను చేయూతగా తీసుకోండి. జీవితానికి పునాదిగా చేసుకోండి. ఒకవేళ దొరకలేదనుకోండి, ప్రతీకారం తీర్చుకోవాలన్న పట్టుదలని, లేకపోతే తనని చంపేసుకునే ఆలోచనలని మానేయండి. ఆ ప్రేమకే కొత్త ఆకారం, కొత్త పరిభాష ఇవ్వండి. విశ్వాన్ని ప్రేమించడం నేర్చుకోండి.
అసలు గమ్యం లేని దారిలో మనం నడవాలి
ఏ దుఃఖంలో అయితే జీవితాంతం బతికామో,
ప్రేమకి ఆ బాధ కావాలి,
బలమైన కోరిక కోసం
తమని తాము సమర్పించుకోవడమే ధర్మం.