తెనాలి రామకృష్ణుని కవిత్వ వైచిత్రి

[box type=’note’ fontsize=’16’] “రామకృష్ణుని తత్వం నిగూఢమైనది. బహు సూక్ష్మమైనది, నివృత్తి పరమైనది. స్థూలంగా కావ్యధోరణులకు అతీతమైనది. ఆలంకారిక పద్ధతులకు లొంగనిది. ఈ కవిని అనుశీలించాలంటే – పాఠకుడు ఆయన దారిని వెళ్ళాలి” అని వివరిస్తున్నారు రవి ఇ.ఎన్.వి. ‘తెనాలి రామకృష్ణుని కవిత్వ వైచిత్రి’ అనే వ్యాసంలో. [/box]

[dropcap]T[/dropcap]ruth is the highest form of negative understanding – J. Krishnamurthy.

****

సాధారణంగా ఒక దర్శనాన్ని లేదా తాత్విక చింతనను మూలంగా స్వీకరించి ఒక కావ్యాన్ని నిర్మిస్తే – ఆ కావ్యానికి చెందిన కవిత్వం పరోక్షపద్ధతిలో (Objective poetry) ఉండటం మనకు తెలుస్తుంది. ఉపనిషత్తులు, అష్టావక్రసంహిత ఇత్యాది రచనలు ఆ కోవకు చెందినవి.

చిన్న ఉదాహరణ: –
“పూర్ణమదః పూర్ణమిదం పూర్ణాత్ పూర్ణముదచ్యతే ।
పూర్ణస్య పూర్ణమాదాయ పూర్ణమేవావశిష్యతే ॥”

(అదీ పూర్ణమే, ఇదీ పూర్ణమే, ఆ పూర్ణం నుండి ఈ పూర్ణం పుడుతోంది.అందులోంచి యిది తీసేస్తే,మిగిలేదీ పూర్ణమే)

ఈ శ్లోకంలో సబ్జెక్టివ్ గా చెప్పబడే ’వస్తువు’ ఏదీ లేదు. కవి ’దేన్నో’ పరోక్షంగా సూచిస్తున్నాడు. అందుకని దీన్ని objective poetry అని అంటున్నాం, అవసరానికి.

హిందూ దర్శనాదులే కాక, సూఫీ, బౌద్ధ, జెన్ ఇత్యాది హైందవేతర చింతనాసారస్వతంలో కూడా ఈ పద్ధతి కనిపిస్తుంది. అలా ఉంటే, మొత్తంగా కాకపోయినా కథల ద్వారానో, కావ్యపు మధ్యలో ప్రాస్తావికంగా వచ్చే కథల చివరనో – సత్యదృష్టిని, పారమార్థికాన్వేషణనూ, ఆముష్మిక సంబంధమైన విషయాదులను అక్కడక్కడా పరోక్షంగా ప్రస్తావించటం – పురాణకవిత్వపు ధోరణి.

ప్రబంధకావ్యాల్లో కూడా ఇటువంటి ప్రయత్నం అంతో ఇంతో లేకపోలేదు. ఈ ధోరణికి పెద్దపీట వేసిన కవులలో అగ్రగణ్యులు ఇద్దరు. – శ్రీకృష్ణదేవరాయల వారు, తెనాలి రామకృష్ణుడు. ఈ ఇద్దరు కవులలో రాయల వారి ధోరణి – పాజిటివ్ ధోరణి. ప్రరోచన. రాయల వారి ఆముక్తమాల్యద గ్రంథం యొక్క మూల ఉద్దేశ్యమే శ్రీవైష్ణవతత్వాన్ని, విశిష్టాద్వైతాన్ని గురించి వివరించుట. ఆముక్తమాల్యదలో కవి వ్రాసిన ఐదు కథలకున్నూ మూల ఉద్దేశ్యం అది. రాయలవారి ధోరణి అది అయితే, తెనాలి రామకృష్ణుని ధోరణి తద్భిన్నంగా కనిపిస్తుంది. మనిషి జీవితంలో నశ్వరత్వాన్ని, మొత్తంగా కనిపించే అబద్ధాన్ని, మాయను గురించి ప్రరోచనార్థంలో కాక, వికటంగా, విలక్షణంగా చెప్పటానికి మహాకవి తెనాలి రామకృష్ణుడు ప్రయత్నించినట్లు ఆయన కావ్యాలలో కనిపిస్తుంది.

కవిత్వపు లక్షణాలు

సాధారణంగా కవిత్వం అంటే – శైలి, శిల్పం, రసోత్పత్తి తదనూచానమైన మూల తత్వం – వీటి సమాహారం.

ఈ శైలి, శిల్పం ఇత్యాదులకు ఇబ్బడి ముబ్బడిగా నిర్వచనాలు ఉన్నాయి. ప్రస్తుతం ఈ వ్యాసానికి సంబంధించి, వీటినిలా నిర్వచించుకుందాం.

శైలి – వస్తువును పాఠకునికి/సహృదయునికి చేరవేసే పద్ధతి.

శిల్పం – వస్తువు యొక్క నిర్వహణ.

రసజ్ఞత – శైలిని, శిల్పాన్ని కేవలం నిర్వహించటమే కాక తీర్చిదిద్దే తీరు.

మూలతత్వం – కవి మౌలికంగా కావ్యం ఎందుకు వ్రాసినాడో ఆ ఆలోచన, దాని పరిధి.

పై నిర్వచనాలు కవిపరమైనవి. పాఠకుని పరంగా అయితే (పద్య) కవిత్వంలో

శైలిని గ్రహించటానికి శయ్య, పాకం, ధారాశుద్ధి, శబ్ద, అర్థగుణాలు ఇత్యాది విషయాలపై అవగాహన ఉపకరిస్తుంది.

శిల్పాన్ని గ్రహించటానికి – పాఠకుడి యొక్క ఆసక్తి, బహుముఖీన అనుశీలన, సంధి సంధ్యంగాలపై అవగాహన ఇత్యాదులు తోడ్పడుతాయి.

రసజ్ఞత – దీనిని గ్రహించటానికి పాఠకుడికి కొంతమేర కవిహృదయం కావాలి. శైలి, శిల్పం బాహ్య విషయాలైతే, రసజ్ఞత – పాఠకుని అంతఃకరణాన్ని అనుసరించినది.

మూలతత్వం – దీన్ని గ్రహించటానికి సూక్ష్మత, వివిధవిషయసంగ్రహం తోడ్పడుతుంది.

ప్రబంధకవిత్వానికి సంబంధించి ఈ విషయాలను అనుశీలించి చూస్తే,

అల్లసాని పెద్దన స్వారోచిషమనుసంభవం, నంది తిమ్మన పారిజాతాపహరణం – ఈ రెండు ప్రబంధాలలో శైలి, శిల్పం కాస్తో కూస్తో సులువుగా తెలియదగినవి. ఈ రెండు కావ్యాలలో రసజ్ఞత, మూల తత్వం సూక్ష్మస్థాయిని నిర్మితమైనవి. ఇవి పాఠకుని అభిరుచికి తెలియదగినవి.

భట్టుమూర్తి వసుచరిత్ర, కృష్ణరాయల ఆముక్తమాల్యద – ఈ రెండున్నూ శైలి పరంగా సంక్లిష్టమైనవి. కానీ శైలిని దాటుకుని వెళ్ళగలిగితే, శిల్పమూ, ఇతర విషయాలలో ఈ ప్రబంధాలు రెండున్నూ అపూర్వమైన కావ్యాలు.

పింగళి సూరన కళాపూర్ణోదయం – శిల్ప పరంగా భిన్నమైనది.

అయితే శైలి, శిల్పం, మూలసూత్రం (లేదా మూల తత్వం) – ఈ మూడు విషయాలలోనూ సంక్లిష్టమైనవి తెనాలి రామకృష్ణకవి కావ్యాలు. ఈ కవి రచించిన కావ్యాలలో మూడు కావ్యాలు నేడు లభిస్తున్నవి. ఉద్భటారాధ్యచరిత్రము, ఘటికాచలమహాత్మ్యము, పాండురంగ మహాత్మ్యము. ఇంకా ఆయన కందర్పకేతువిలాసము,హరిలీలావిలాసము అన్న గ్రంథాలు రచించినాడని తెలుస్తూంది కానీ ఆ గ్రంథాలు అలభ్యం. ఆయన కావ్యాల్లోప్రముఖమైనది – పరిణత వయస్కుడై, పరిణతమనస్కుడైన తరువాత రచించిన పాండురంగమహత్మ్యము కావ్యం .

తెనాలి రామకృష్ణకవి మహాపండితుడు. గొప్ప రసజ్ఞుడు, భాషావేత్త కూడాను. ఇతర ప్రబంధకవులలా కాక, ఈయన సహృదయులకు, అనుశీలకులకు కొంచెం పరిశ్రమ కలుగజేస్తాడు. ఈ సంక్లిష్టతలో భాగంగా, పద్యాన్ని, ఘట్టాన్ని, ఓ ఉపాఖ్యానాన్ని, కథానిర్మాణాన్ని కూడా తెనాలి కవి సాధారణమైన ధోరణికి భిన్నంగా నిర్వహించటమే కాక, పాఠకునికి అక్కడక్కడా కొంత సందిగ్ధమైన స్థితిని కలుగజేస్తాడు. దరిమిలా, ఈ మహాకవిని అనుశీలించటానికి సాధారణమైన ఆలంకారిక పద్ధతులు పూర్తిగా ఉపయోగపడవు.

రాళ్ళపల్లి వారి ప్రసిద్ధమైన వ్యాసం “నిగమశర్మ అక్క” లో ఈ క్రింది వాక్యాలు గమనార్హం.

“సంపూర్ణ వస్తు నిర్మాణమునకు అతనియందు లేనిది నేర్పుగాదు, ఓర్పు. వేళాకోళపుఁ గందువలను, పరిహాసపు పట్టులను వెదకుట యతని స్వభావము. గావున ఒక వస్తువు నాద్యంత పుష్టిగా పరీక్షించులోపల చూపు వేఱొక చోటికి పారును. మొదటిదానియెడ శ్రద్ధ తగ్గును. పరిహాస కుశలత తెలివికి, చురుకుదనమునకు గుర్తు. అది గలచోట సామాన్యముగ సోమరితనమును, అశ్రద్ధయు నుండును….. “

(తెనాలి రామకృష్ణుడు కనుక పొరబాటున అసంబద్ధ సాహిత్యం, అస్తిత్వ సాహిత్యపు కాలంలో గనక పుట్టిఉంటే, ఎంత గొప్పగా రాణించి ఉండేవాడో! ఎంత గొప్ప సాహిత్యసృజన జరిగి యుండేదో!)

ప్రబంధయుగంలో ప్రముఖ కవుల కవితావిలాసం రాజాంతఃపురానికి, ఆ కాలానికి చెందిన కొంతమంది పాఠకవర్గానికి పరిమితమైనది. ఆ బాటను విడచి, కొంతలో కొంత సమాజగతిని అనుసరించినది తెనాలి వాడే. ఈయన సామాన్య పామరజన భాషను, అచ్చపు తెనుగును మాత్రమే కాక జనపదాలను, జానపదుల ఆచార వ్యవహారాలను కూడా అక్కడక్కడా వర్ణించినాడు. అది కూడా నవీన మార్గంలో భాగమై ఉంది.

ఈ కవి హాస్య ప్రియుడు. నవరసములలో హాస్య రసానికి కొంత విశిష్టత ఉన్నది. కొన్ని రసముల స్థాయీభావాలు – ప్రత్యక్షంగా చతుర్విధపురుషార్థాలతో అనుసంధానమై ఉన్నవి. ఉదాహరణకు – రతి (శృంగారం), కామానికి, అర్థానికి ముడివడి ఉంటుంది. ఉత్సాహము (వీరరసము) – ధర్మానికి ముడివడినది. శమము (శాంతము) – మోక్షమునకు అనుసంధానమైనది. అంతే కాక అవి ఉత్తమపాత్రలకు అన్వయింపగలవి. మనకున్న అనేకానేకమైన ఉదాత్త కావ్యాలలో సాధారణంగా నాయకుడు శృంగార, వీరరస పోషకుడు. కొండొకచో శాంతరసప్రధానుడు (నాగానందం నాటిక). అయితే హాసము (శోక, భయ, జుగుప్స, విస్మయములతో కూడి) ప్రత్యక్షంగా ఏ పురుషార్థసాధనకూ ఉపకరించదు. అందువలన ఈ స్థాయీభావాలు, సామాన్య ప్రకృతులకు కూడా చెందినవి. కావ్యాలలో అతి సామాన్యులయందూ, సాధారణమైన పాత్రల విషయంలోనూ ఈ స్థాయీభావాలు (హాస, శోక, భయ, జుగుప్స, విస్మయములు) ఏర్పడవచ్చు. ఇవి ఏర్పడడానికి పాత్రలు ఉదాత్తమైనవో, దైవాంశకు చెందినవో కానక్కర లేదు. రామకృష్ణుని దృష్టి – సామాన్యులమీద అవడంతో ఈయన ప్రాధాన్యత కూడానూ హాస్యరసం అవడం గమనార్హం.

తెనాలి రామకృష్ణుని కవిత్వంలో పద్యము, ఘట్టమూ, ఉపాఖ్యానము – వీటి నిర్వహణలో అసాధారణ(త)త్వాన్ని కొంతమేరకు అనుశీలించే ప్రయత్నమే ఈ వ్యాసం. ఈ వ్యాసానికి ఆధారం పాండురంగ మహాత్మ్యము కావ్యంలోని నిగమశర్మోపాఖ్యానం. ఈ వ్రాయబోయే విషయాలు ఇదివరకే కూలంకషంగా మహామహులైన విమర్శకులు వివరించి యున్నారు. కాబట్టి చర్వితచర్వణం కావచ్చు. అయితే ఆధునిక పాఠకులకు కొంతమేరకు తెనాలి వాని కవిత్వపు ధోరణి తోడ్పడగలదన్న ఆకాంక్షతో ఉపక్రమిస్తున్నాను.

ఇది సాహసమే. బహుశా దుస్సాహసం కూడా. ఈ వ్యాసం యెడారిలో ఆముదపుచెట్టు! కావ్యజ్ఞులు దోషాలు మన్నించాలి. వ్యాసమే దుష్టమైతే క్షమించాలి.

****

పాండురంగ మహత్మ్యము – ఈ కావ్యంలో మొత్తం తొమ్మిది ఉపాఖ్యానాలలో ముఖ్యమైనది నిగమశర్మ ఉపాఖ్యానం. నిగమశర్మ వంటి పాత్ర తెలుగు సాహిత్యాన లేదు. ఆ ఘట్టంలోని ఇతర పాత్రలున్నూ జీవచైతన్యంతో తొణికిసలాడే తెలుగింటి పాత్రలు. కథాగమనం గొప్ప ఒరవడితో కూడుకొని ఉంటుంది. ఈ నిగమశర్మ కథ – శ్రీనాథుని కాశీఖండంలో గుణనిధి కథను, శివరాత్రి మహాత్మ్యములో సుకుమారుని పాత్రను పోలి ఉంటుంది. (హరిభట్టు అనే కవి రచించిన నారసింహపురాణ కావ్యంలో మందేహోపాఖ్యానం అన్నది నిగమశర్మ కథకు మూలమని కొందరు పరిశోధకులు) నిజానికి తెనాలి రామకృష్ణుడే, తన పూర్వకావ్యమైన ఉద్భటారాధ్య చరిత్రము లో మదాలసుడనే వాడి కథను గుణనిధి ఉదంతాన్ని అనుకరించి యున్నాడు. తను రచించిన మదాలసుని కథను పోలిన మరొక కథను కవి ఈ సారి – మానవ ప్రవృత్తిలోని అసహజత్వాన్ని నిరూపిస్తూ నవ్యంగా రచించినాడు.

కళింగదేశం, పీఠికాపురంలో వేదవేదాంగవేత్త అయిన సభాపతి అనే బ్రాహ్మణోత్తముని ఇంట నిగమశర్మ జన్మించినాడు. నిగమము – అంటే వేదము. కాని ఈ నిగమశర్మ – నేతిబీరకాయలో నేయి వంటివాడు. ఈతడు ’వనితామానససూనసాయకుడు’. (వనితల మానసమునకు మన్మథుని వంటి వాడు); అంతే కాక ’నూనూఁగు మీసాల లేకొమరుం బ్రాయపున్ తేజుకూన’ అయిన ఈ నిగమశర్మ తన తండ్రి ఆస్తులను హరింపజేస్తూ, పొలాలను కుదువబెడుతూ, పోకిరియై, వారవనితలకు దాసోహమై సంచరిస్తున్నాడు. అతనికి బుద్ధి గరపటానికి అతని అక్క మెట్టినింటి నుంచి వచ్చింది. ఆమె అతడికి సుద్దులు చెప్పింది. భార్యను, ఇంటిని, ఆస్తులను, ముసలి తలిదండ్రులను చూచుకొమ్మంది. నిగమశర్మ – తన అక్క మాట వింటున్నట్టే ఉంది.